Di tích Quốc gia đặc biệt địa đạo Vịnh Mốc, ở xã Kim Thạch, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị được quân và dân Vĩnh Linh kiến tạo trong những năm chiến tranh kháng chiến chống Mỹ.
Đây là công trình kiến trúc độc đáo có giá trị lịch sử và là biểu tượng của khát vọng sống và hòa bình. Hệ thống đường hầm của địa đạo có cấu trúc hình vòm dài hơn 2km với 13 cửa ra vào và 3 giếng thông hơi. Đây là điểm tham quan nổi tiếng, luôn thu hút du khách trong và ngoài nước.
Hiện nay, nhiều hạng mục tại di tích này đã bị xuống cấp nghiêm trọng. Trong số 13 cửa hầm phần lớn bị hư hỏng phải tạm đóng cửa, chỉ mở 3 của hầm phục vụ nhu cầu tham quan của du khách. Một số cửa hầm như số 1, số 2, số 6, số 12 và 13, hệ thống giá đỡ bằng gỗ lim đã bị mục, sập xuống chắn ngang cửa hầm.
Bà Nguyễn Thị Khánh Chi, Phó Trưởng Ban quản lý Di tích Quốc gia đặc biệt địa đạo Vịnh Mốc cho biết, đơn vị đã dừng khai thác tại các cửa hầm này đồng thời thay đổi lộ trình tham quan dưới lòng địa đạo. Mặt khác, cảnh báo du khách không tự ý tham quan tại các đường hầm có cửa hầm bị hư hại, tránh rủi ro có thể xảy ra.
“Ban Quản lý đã gia cố bằng bê tông và gỗ để chống sạt lở, nhưng qua thời gian đoạn gia cố đó cũng đã xuống cấp, bị sập hoặc mối mọt ăn. Bây giờ cần phải trùng tu để thu hút khách tham qua”, bà Nguyễn Thị Khánh Chi nói.
Mới đây, Hội đồng Nhân dân tỉnh Quảng Trị thông qua Nghị quyết phê duyệt chủ trương đầu tư Dự án Bảo tồn tôn tạo, nâng cấp các di tích lịch sử cách mạng trọng điểm tỉnh Quảng Trị. Dự án gồm: trùng tu Khu Lưu niện Cố Tổng bí Thư Lê Duẩn, Bảo tàng Thành Cổ Quảng Trị và Khu di tích Quốc gia đặc biệt địa đạo Vịnh Mốc với tổng mức đầu tư hơn 100 tỷ đồng.
Tại Khu lưu niệm Cố Tổng Bí thư Lê Duẩn, dự án đầu tư tôn tạo một số hạng mục quan trọng như phục hồi, tu bổ nhà lưu niệm, nâng cấp nhà trưng bày tưởng niệm và một số hạng mục.
Tại Thành Cổ Quảng Trị sẽ tiến hành xây mới Bảo tàng Thành cổ nằm ngoài không gian di tích Thành Cổ, quy mô 3 tầng. Sau khi bảo tàng mới hoàn thành sẽ hạ giải Bảo tàng hiện tại đã xuống cấp, không còn phù hợp, trả lại không gian Thành Cổ Quảng Trị.
Ông Phan Văn Thắng, Giám đốc Ban Quản lý Dự án đầu tư xây dựng các công trình dân dụng và Công nghiệp tỉnh Quảng Trị, chủ đầu tư dự án cho biết, hiện nay, đơn vị đã triển khai trùng tu Nhà Lưu niệm Cố tổng Bí thư Lê Duẩn. Ngoài ra, đơn vị cũng đang triển khai Dự án kè bờ hồ Di tích quốc gia đặc biệt Thành Cổ Quảng Trị, nguồn vốn 25 tỷ đồng, bảo vệ bờ kè chống xuống cấp.
“Ngày xưa, kinh phí, công nghệ trùng tu cũng hạn chế, xây dựng một cách thô sơ. Qua thời gian hàng năm kết cấu hạ tầng 2 bên kè thay đổi nhiều gây ra biến dạng xuống cấp. Mỗi khi sụt lở kè, tỉnh chỉ làm một đoạn. Đợt này, tỉnh đầu tư gia cố kè một đoàn gần 4.000m, gia cố phần móng bê tông, giữ nguyên bảo tồn mặt bờ kè đảm bảo ổn định”, ông Thắng cho biết thêm.
Tỉnh Quảng Trị có khoảng 562 di tích nhưng hầu hết đã xuống cấp, trong đó, có 3 di tích Quốc gia đặc biệt là Thành cổ Quảng Trị, Đôi bờ Hiền Lương Bến Hải và Địa đạo Vịnh Mốc nhiều hạng mục xuống cấp nghiêm trọng.
Ông Nguyễn Quang Chức, Giám đốc Trung tâm quản lý Di tích và Bảo tàng tỉnh Quảng Trị cho biết, một thời gian dài gần như các di tích trên địa bàn tỉnh không được trùng tu, tu bổ. Riêng giai đoạn 2015-2020, nguồn vốn trung hạn đầu tư trùng tu di tích tạm dừng đã ảnh hưởng đến công tác bảo tồn và phục vụ du lịch. Các di tích trên địa bàn tỉnh chủ yếu phục vụ miễn phí, một số ít di tích bán vé tham quan nên nguồn thu chỉ đủ để chi trả lương nhân viên.
Theo ông Nguyễn Quang Chức kinh phí cần đầu tư các di tích trên địa bàn đang xuống cấp rất lớn.
“Thực tế nhu cầu đầu tư rất lớn, nhưng ngân sách của mình chứ mới bố trí giải quyết được ít nhất khoảng 30% nhu cầu. Do điều kiện ngân sách của địa phương quá khó khăn. Lãnh đạo tỉnh, các ban ngành, Sở Văn hóa Thể thao du lịch tỉnh cũng biết thực trạng rõ ràng, các di tích không được đầu tư trùng tu sẽ dẫn đến phế tích, sẽ dẫn đến tình trạng xâm hại di tích, xâm lấn đất đai”, ông Chức cho biết thêm./.
