Sự việc NATO phải triển khai lực lượng để chặn các máy bay không người lái được cho là từ Nga xâm nhập vào không phận Ba Lan trong đêm 9/9 đã trở thành sự cố nghiêm trọng nhất liên quan trực tiếp đến liên minh này kể từ khi xung đột Ukraine bùng nổ. Vụ việc không chỉ làm dấy lên câu hỏi về mức độ sẵn sàng của NATO trước mối đe dọa UAV, mà còn cho thấy những giới hạn trong phản ứng tập thể khi thiếu vai trò dẫn dắt rõ ràng của Mỹ.
Tổng thư ký NATO Mark Rutte khẳng định ngay sau vụ việc: “Hệ thống phòng thủ của chúng ta đã được kích hoạt và thành công trong việc bảo vệ từng tấc đất của NATO, đúng như nhiệm vụ được thiết kế”. Lời trấn an này được nhấn mạnh thêm bởi Đô đốc Giuseppe Cavo Dragone, Chủ tịch Ủy ban Quân sự NATO, khi ông ca ngợi phản ứng “nhanh chóng và dứt khoát” của các lực lượng tham gia.
Theo giới chức Ba Lan, có tới 19 UAV bay qua lãnh thổ Ukraine rồi xâm nhập không phận nước này. Số lượng không lớn nếu so với hàng trăm UAV và tên lửa mà Nga thường phóng vào Ukraine mỗi đêm, nhưng sự kiện lại mang tính biểu tượng: đây là lần hiếm hoi NATO buộc phải trực tiếp đối mặt với mối đe dọa từ Nga ngay trên bầu trời của mình.
Câu hỏi về khả năng phòng thủ UAV của NATO
Dù vậy, giới phân tích cho rằng vụ việc phơi bày những lỗ hổng trong phòng không NATO trước mối đe dọa từ UAV giá rẻ. Cựu Đại sứ Slovakia tại NATO, ông Peter Bator nhận định: “Thật khó chấp nhận khi UAV có thể đi sâu vào không phận NATO. Điều này cho thấy liên minh chỉ đang phản ứng thay vì ngăn chặn từ đầu”.
Ông Bator so sánh rằng việc UAV vượt biên giới chẳng khác nào quân đội nước ngoài xâm nhập: “Giữa UAV và binh sĩ không có nhiều khác biệt”. Ông thậm chí đề xuất NATO có thể cho phép các nước thành viên bắn hạ UAV của Nga khi chúng vẫn còn trên lãnh thổ Ukraine, trước khi bay sang các nước thành viên NATO. Tuy nhiên, cơ chế đồng thuận của liên minh khiến kịch bản này khó được thông qua, bởi một số nước vẫn lo ngại nguy cơ bị cuốn trực tiếp vào cuộc chiến.
Ngay sau khi sự việc xảy ra, Moscow nhanh chóng lên tiếng phủ nhận. Một nhà ngoại giao Nga tại Ba Lan cho rằng các UAV này xuất phát từ hướng Ukraine chứ không phải từ Nga. Bộ Quốc phòng Nga cũng khẳng định các cuộc tấn công của họ chỉ nhằm vào các cơ sở quân sự ở miền Tây Ukraine, không có mục tiêu nào ở lãnh thổ Ba Lan.
Sự phủ nhận này không khiến NATO thay đổi quan điểm. Các quan chức trong liên minh vẫn xem đây là lời nhắc nhở về tính chất khó lường của xung đột, đồng thời nhấn mạnh phải tăng cường khả năng phòng thủ tập thể.
Sự việc còn đặt ra câu hỏi lớn hơn rằng liệu NATO, một liên minh được thành lập hơn 70 năm trước trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh, có cấu trúc quân sự phù hợp và hiệu quả về chi phí để ứng phó với mối đe dọa UAV hiện đại hay không.
Vũ khí hạng nặng đối phó UAV giá rẻ
Theo quân đội Ba Lan, phần lớn số UAV là loại Gerbera – một loại UAV cánh cố định giá rẻ làm từ xốp, có tầm hoạt động vài trăm km. Nhà nghiên cứu Fabian Hinz thuộc Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế nhận định: “Đây là UAV cực kỳ rẻ, nhưng NATO lại phải dùng đến chiến đấu cơ F-35, F-16, trực thăng Mi-24, Mi-17, Black Hawk và cả hệ thống phòng thủ Patriot để đối phó”.
Rõ ràng, một kho vũ khí đa quốc gia trị giá hàng tỷ USD đã phải triển khai để ngăn chặn chưa đến 20 UAV. Trong khi đó, chiến trường Ukraine đã chứng kiến Nga nhiều lần sử dụng hàng trăm UAV cùng tên lửa trong một đợt tấn công – điều mà các hệ thống phòng không truyền thống của phương Tây chưa chắc có thể xử lý hiệu quả.
Giới quan sát đánh giá vụ việc như một phép thử cho NATO. Nhưng thay vì thể hiện sức mạnh áp đảo, phản ứng của liên minh lại bộc lộ sự chậm chạp và lúng túng. Giáo sư Phillips P. O’Brien thuộc Đại học St Andrews, Scotland bình luận: “So với những gì Ukraine phải đối mặt hàng đêm, đây chỉ là một vết kim châm. NATO lẽ ra phải dễ dàng xử lý, nhưng lại để UAV lọt sâu vào lãnh thổ. Nếu một đêm phải hứng chịu 600 UAV và tên lửa, thì khó lòng tưởng tượng”.
Sự so sánh với kinh nghiệm của Ukraine càng làm nổi bật điểm yếu của NATO. Trong khi Kiev đã phát triển cách đánh chặn UAV giá rẻ với chi phí thấp, liên minh lại tiếp tục phụ thuộc vào các hệ thống phòng không đắt đỏ và chưa tối ưu cho tác chiến UAV quy mô lớn.
Thiếu vắng vai trò dẫn dắt từ Mỹ
Sự kiện này cũng đặt ra vấn đề vai trò của Mỹ trong NATO. Đại sứ Mỹ tại NATO Matthew Whitaker khẳng định trên mạng xã hội rằng Washington sẽ “bảo vệ từng tấc đất lãnh thổ NATO”. Tuy nhiên, Tổng thống Donald Trump lại phản ứng mập mờ trên nền tảng Truth Social: “Nga vi phạm không phận Ba Lan bằng UAV? Chuyện gì thế này!”.
Cách phản ứng khác biệt này càng làm dấy lên hoài nghi về cam kết của Mỹ. Khi quốc gia dẫn đầu NATO không phát đi tín hiệu rõ ràng, các đồng minh châu Âu khó tránh khỏi sự lúng túng trong định hướng hành động.
Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk gọi sự kiện là “một cuộc xâm phạm nghiêm trọng”, song cũng nói rằng chỉ “những UAV đe dọa trực tiếp mới bị bắn hạ”. Cách diễn đạt này làm dấy lên nghi ngờ liệu NATO có đang áp dụng hình thức “sàng lọc” trong đánh chặn thay vì tiêu diệt toàn bộ.
Trong khi đó, người phát ngôn NATO Allison Hart cũng dùng từ ngữ hạn chế, chỉ xác nhận “nhiều UAV đã bay vào không phận Ba Lan”. Thái độ dè dặt này cho thấy liên minh muốn tránh tình huống phải tuyên bố một thành viên bị tấn công, điều có thể kéo theo nghĩa vụ tập thể theo Điều 5 của Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương.
NATO đối mặt thách thức phòng thủ trên không
Sự phụ thuộc vào vũ khí đắt tiền khiến NATO đối diện bài toán “lấy dao mổ trâu giết ruồi”: dùng chi phí hàng triệu USD để hạ UAV chỉ vài nghìn USD. Đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn là thách thức về chiến lược lâu dài.
Nếu NATO không nhanh chóng phát triển các biện pháp rẻ và hiệu quả hơn như phá sóng điện tử, vũ khí laser hay hệ thống UAV phòng thủ thì nguy cơ bị áp đảo bởi những đợt tấn công ồ ạt như Ukraine đang chịu đựng là rất thực tế.
Ukraine đã trở thành phòng thí nghiệm chiến tranh UAV khốc liệt nhất thế giới. Kiev phát triển hệ thống đánh chặn đa tầng, từ phòng không tầm xa đến UAV tự sát, đồng thời tận dụng khả năng chế tạo rẻ và nhanh. Chính điều đó giúp họ cầm cự trước những đợt tấn công hàng loạt của Nga.
Trái lại, vốn có nguồn lực dồi dào hơn nhiều nhưng NATO lại tỏ ra bị động và chậm thích ứng. Từ xung đột ở Ukraine, có thể thấy chiến tranh hiện đại không chỉ là cuộc đua công nghệ cao, mà còn là cuộc chiến chi phí và tốc độ sản xuất.
Vụ UAV xâm nhập Ba Lan, dù có quy mô nhỏ nhưng đã trở thành phép thử quan trọng cho NATO. Nó chỉ ra khoảng cách giữa hình ảnh một liên minh quân sự hùng mạnh với thực tế ứng phó trước mối đe dọa phi truyền thống. Nó cũng gợi mở câu hỏi: Liệu NATO có thể tự bảo vệ mình mà không cần dựa quá nhiều vào Mỹ, nhất là khi Washington dường như đang thu hẹp vai trò của mình trong NATO?
Trong một chừng mực nào đó, phản ứng dè dặt của NATO đã vô tình gửi đi thông điệp mà Moscow có thể diễn giải như sự thiếu quyết đoán. Và chính điều này, hơn cả những UAV giá rẻ, mới là mối đe dọa dài hạn đối với sự đoàn kết và uy tín của liên minh.
