Trong chuyến du lịch tại làng nghề dệt chiếu cói Phú Tân tại xã Ô Loan, tỉnh Đắk Lắk (trước đây thuộc huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên cũ), bà Nguyễn Huỳnh Phương đến từ TP Cần Thơ đã lần đầu được tự tay cắt cói, phơi cói, nhuộm màu, rồi ngồi bên khung dệt để hoàn thành một chiếc chiếu. Mỗi công đoạn đều cho thấy sự vất vả nhưng rất công phu của người làm nghề.
“Làm ra chiếc chiếu thế này cũng rất công phu. Tôi cảm thấy rất vui, mới lần đầu làm thì thấy khó nhưng khi quen tay thì thao tác trên bàn dệt này cũng nhanh, nhẹ”, bà Phương chia sẻ.
Trung bình mỗi ngày, làng nghề đón hàng chục lượt khách đến tham quan, tìm hiểu và thực hành các công đoạn dệt chiếu. Từ chỉ tranh thủ làm lúc rảnh rỗi, các hộ dệt chiếu cói bây giờ còn có thêm công việc mới là tiếp đón và hướng dẫn du khách trải nghiệm dệt chiếu.
Chị Lê Thị Bích Liêm (thôn Phú Tân 1) cho rằng đây không chỉ là câu chuyện làm kinh tế mà còn là cách bảo tồn di sản của quê hương: “Làm chiếu cần độ tỉ mỉ và độ bền. Cũng có nhiều tỉnh, thành như miền Tây hay miền Bắc đều có những làng nghề dệt chiếu, nhưng mỗi làng nghề sẽ có văn hóa khác nhau. Đối với làng nghề dệt chiếu cói Phú Tân thì cũng có nét văn hóa riêng biệt, tôi mong muốn mọi người biết đến nét văn hóa riêng ở làng nghề dệt chiếu cói truyền thống, góp phần giúp ích cho đời sống người dân ở làng nghề được cải thiện hơn”.
Để chủ động đón khách, các hợp tác xã ở Phú Tân đã kết nối với doanh nghiệp lữ hành, mở tour trải nghiệm có giá từ 350.000 đến 600.000 đồng/người. Du khách được đi xuồng, xe công nông khám phá đồng cói, thu hoạch cói, kết bè cói để kéo về trên lạch nước, chẻ, nhuộm cói và dệt chiếu; đồng thời có thể học đan sản phẩm thủ công để làm kỷ niệm.
Các sản phẩm từ cói cũng dần được đa dạng hóa, từ những vật lưu niệm nhỏ xinh như móc chìa khóa, quạt cầm tay, túi đeo, đến những vật dụng lớn hơn như giỏ xách, gối kê,…
Ông Nguyễn Anh Quân - Giám đốc Hợp tác xã An Cư (thôn Phú Tân 1) cho biết: “Hợp tác xã đang hướng đến thân thiện với môi trường, giữ lại tất cả các nét truyền thống từ xưa đến nay như các dụng cụ nhuộm cói, chẻ cói bằng thủ công thay vì công nghiệp hiện nay hoặc những trải nghiệm thú vị như ngồi trên bè cói để du khách hiểu rõ hơn”.
Theo bà Lê Thị Mai Thoa - Trưởng thôn Phú Tân 1, nghề dệt chiếu cói ở đây đã hơn 100 năm và được công nhận là làng nghề từ năm 2013. Hiện có hơn 540 hộ tham gia, vừa sản xuất chiếu thủ công, vừa áp dụng máy dệt công nghiệp để tăng năng suất. Ngoài thị trường tiêu thụ ổn định ở Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, lượng khách trải nghiệm ngày càng đông đã giúp bà con có thêm nguồn thu nhập.
Bà Lê Thị Mai Thoa cho biết thêm: “Tận dụng nguồn lao động tại gia đình có thể vừa làm chiếu, vừa làm ruộng, vừa cắt cỏ cho bò, vừa đi cắt cói về để tận dụng sản xuất chiếu hoàn chỉnh bán ra thị trường, tạo thêm thu nhập cho gia đình. Địa phương cũng tạo điều kiện để phát triển làng nghề vì sợ nếu bà con bán hết cói sẽ không giữ được làng nghề thủ công. Hiện nay có một hợp tác xã của anh Nguyễn Anh Quân đang phát triển lại nghề và kết hợp với công ty du lịch để quảng bá làng nghề chiếu cói”.
Với sự năng động trong cách làm, làng nghề chiếu cói Phú Tân đang từng bước tìm được chỗ đứng mới. Du lịch trải nghiệm không chỉ mang lại giá trị kinh tế, mà còn góp phần bảo tồn, lan tỏa văn hóa truyền thống tại làng nghề trăm tuổi này. Từ đây, chiếu cói và những sản phẩm từ cói sẽ có đời sống mới, mở ra hướng đi mới mà vẫn giữ được “hồn cốt” truyền thống trong nhịp sống hiện đại.
