Kiến tạo nền tảng pháp lý để đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển
Hoạt động lập hiến, lập pháp đã thể hiện sâu sắc vị trí, vai trò của Quốc hội. Quốc hội đã ban hành 5 bản Hiến pháp; 567 luật, 236 pháp lệnh và hàng nghìn nghị quyết, tạo cơ sở pháp lý quan trọng phục vụ yêu cầu phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, xây dựng hệ thống chính trị, phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, củng cố quốc phòng, an ninh, đối ngoại, bảo đảm việc thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.
Những con số này là sự đúc kết ý chí chung và nhu cầu thực tiễn của nhân dân; và để phục vụ các mục tiêu chiến lược, từ giành độc lập, thống nhất đến đổi mới và hội nhập quốc tế.
Trải qua 80 năm, từ Quốc dân Đại hội Tân Trào - tiền thân của Quốc hội Việt Nam - đến sự ra đời của Quốc hội khóa I, đến nay, Quốc hội khóa XV tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát với nhiều điểm nhấn: Công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế về hoạt động giám sát được tăng cường, đặc biệt là chỉ đạo nghiên cứu đề xuất sửa đổi toàn diện Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân; Hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn tại các kỳ họp Quốc hội và phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội bảo đảm đúng quy định, sát thực tiễn…
Phát biểu tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia với chủ đề: “Quốc hội Việt Nam - 80 năm hình thành và phát triển”, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, GS.TS Nguyễn Xuân Thắng nhận định, Quốc hội Khóa XV đã khẳng định vị thế là chủ thể sáng tạo thể chế, kiến tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho những quyết sách chiến lược mang tính đột phá cho sự phát triển nhanh và bền vững đất nước.
Ngày 6/1/1946 - cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên đã đi vào lịch sử dân tộc như một mốc son chói lọi, mở ra kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội do nhân dân làm chủ.
“Là hiện thân cho ý chí, sức mạnh của nhân dân và khối đại đoàn kết toàn dân tộc, Quốc hội là đại diện rộng rãi cho mọi tầng lớp nhân dân. Mỗi quyết định của Quốc hội là sự thể hiện ý chí và nguyện vọng của nhân dân, luôn nhằm bảo đảm cao nhất lợi ích của quốc gia, dân tộc. Bước vào kỷ nguyên phát triển mới của dân tộc, Quốc hội khóa XV đã khẳng định vị thế là chủ thể sáng tạo thể chế, kiến tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho những quyết sách chiến lược mang tính đột phá cho sự phát triển nhanh và bền vững đất nước”, GS.TS Nguyễn Xuân Thắng phân tích.
Đổi mới tư duy lập hiến, lập pháp theo hướng kiến tạo và dự báo
Trong suốt 80 năm qua, Quốc hội Việt Nam đã ghi nhận những bài học để có thể kế thừa, vận dụng và phát triển sáng tạo trong bối cảnh mới. Trong bối cảnh hiện nay, Quốc hội tiếp tục hoàn thiện, nâng cao chất lượng hoạt động lập hiến, lập pháp. Theo đó, tiếp tục thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng thành pháp luật; triển khai mạnh mẽ tư duy lập hiến, lập pháp mới theo hướng kiến tạo và dự báo, tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp; định hướng xây dựng pháp luật để tận dụng cơ hội từ cách mạng công nghiệp 4.0.
Đặc biệt, đề cao vai trò của nhân dân, khuyến khích sự tham gia rộng rãi và thực chất của nhân dân vào quá trình xây dựng pháp luật; hoàn thiện cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả thi hành pháp luật…
Tháng 8/2019, Ủy ban Thường vụ Quốc hội lần đầu tiên tiến hành chất vấn, giám sát lại việc thực hiện các nghị quyết, kết luận về giám sát chuyên đề và chất vấn. Tại Kỳ họp thứ 5 Quốc hội khóa XIII, việc lấy phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn lần đầu tiên được thực hiện nghiêm túc, dân chủ, công tâm, khách quan.
Để tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát cho nhiệm kỳ Quốc hội khóa XVI và các khóa tiếp theo, theo Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Dương Thanh Bình, cần chú trọng các phương hướng đổi mới: phát huy vai trò lãnh đạo toàn diện và trực tiếp của Đảng; tiếp tục đổi mới tư duy giám sát theo hướng giải quyết hài hòa lợi ích của Nhà nước, người dân và doanh nghiệp, chủ động kiến tạo chính sách pháp luật.
Hoạt động giám sát phải gắn chặt với thực tiễn và tiếng nói của người dân, tăng cường khảo sát tại cơ sở, lắng nghe ý kiến từ cử tri và cộng đồng doanh nghiệp; nghiên cứu, rà soát, sửa đổi toàn diện các quy định của pháp luật về hoạt động giám sát của Quốc hội, trọng tâm là sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân, thiết lập cơ chế bảo đảm sự gắn kết giữa hoạt động giám sát và hoạt động lập pháp…
Ông Dương Thanh Bình cho biết, hoạt động giám sát của Quốc hội có vị trí, vai trò hết sức quan trọng trong cơ chế tổ chức, thực thi, kiểm soát quyền lực và tổ chức thực hiện thắng lợi đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Đặc biệt, trong bối cảnh đất nước đang chuyển mình mạnh mẽ, tinh gọn bộ máy Nhà nước, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, hoạt động giám sát càng trở nên thiết yếu để đáp ứng yêu cầu “Tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả”.
Lịch sử hoạt động giám sát của Quốc hội qua các nhiệm kỳ cho thấy sự phát triển liên tục. Theo đó, Quốc hội khóa I (1946-1960) dành trọng tâm cho lập pháp và quyết định các vấn đề quan trọng, chức năng giám sát được quy định ngắn gọn trong Hiến pháp 1946. Hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn đã được thực hiện ngay từ Kỳ họp thứ 2.
Trong 20 năm tiếp theo (khóa II-VI, 1960-1981), hoạt động giám sát dần được chú trọng và thực hiện theo Hiến pháp 1959.
Giai đoạn Quốc hội khóa VII (1981-1987) và khóa VIII (1987-1992), giám sát tập trung chủ yếu vào xét báo cáo tại Kỳ họp và thành lập các đoàn giám sát tại địa phương; hoạt động chất vấn đã có bước cải tiến.
Từ Quốc hội khóa IX đến khóa XIV (1992-2021), hoạt động giám sát tiếp tục được đổi mới toàn diện hơn, ngày càng hiệu quả. Từ năm 1994, các phiên chất vấn tại Kỳ họp Quốc hội đã được phát thanh và truyền hình trực tiếp. Hoạt động “hậu giám sát” lần đầu tiên được tổ chức tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XIII và được chú trọng, đẩy mạnh tại nhiệm kỳ khóa XIV.
Các chức năng cơ bản của Quốc hội bao gồm lập pháp, giám sát tối cao và quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước. Nhiệm vụ và quyền hạn cụ thể gồm: lập hiến và lập pháp; giám sát tối cao; quyết định các chính sách cơ bản về đối nội, đối ngoại, kinh tế-xã hội, quốc phòng, an ninh; phê chuẩn, miễn nhiệm, bãi nhiệm các chức vụ cao cấp của Nhà nước; quyết định về tài chính, ngân sách; quyết định về vấn đề chiến tranh và hòa bình; và thực hiện các quyền khác theo Hiến pháp và pháp luật.
Theo GS.TS Tạ Ngọc Tấn, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, để đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội, Đảng đặt ra mục tiêu xây dựng Quốc hội vững mạnh, hiện đại, hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu của thời kỳ mới, vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Theo đó, cần đổi mới tổ chức bộ máy, nâng cao chất lượng công tác lập pháp (bao gồm việc đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, dứt khoát từ bỏ tư duy “không quản được thì cấm” và tháo gỡ các “điểm nghẽn” pháp lý theo phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm), tăng cường hiệu quả công tác giám sát, nâng cao chất lượng đại biểu Quốc hội, đổi mới phương thức hoạt động của Quốc hội, tăng cường mối quan hệ với nhân dân và hợp tác quốc tế…
