Trong nhiều năm, học sinh lựa chọn học nghề thường bị gắn mác “học kém” - một định kiến thiển cận để lại hệ quả dai dẳng. Không ít em vì sợ mang tiếng mà bỏ lỡ hướng đi phù hợp, trong khi bản thân không thực sự hứng thú hoặc đủ khả năng theo đuổi các ngành học hàn lâm.
Ngày nay, quan niệm ấy đã thay đổi. Nhiều học sinh và phụ huynh nhìn nhận cởi mở hơn về việc học nghề thay vì học đại học. Ngày càng nhiều bạn trẻ chủ động lựa chọn những ngành nghề có triển vọng phát triển mạnh mẽ, mang lại cơ hội thăng tiến nhanh. Động lực chính đến từ mong muốn khẳng định bản thân, đạt thành công trong công việc và xây dựng sự nghiệp vững chắc. Quá trình không ngừng học hỏi, rèn luyện kỹ năng và phát triển năng lực cá nhân giúp họ nhanh chóng nắm bắt những vị trí cao hơn, đồng thời có mức thu nhập tốt hơn để nâng cao chất lượng cuộc sống.
Một bộ phận không nhỏ giới trẻ cũng ưu tiên tìm kiếm công việc có thời gian linh hoạt, nhằm cân bằng giữa sự nghiệp và đời sống cá nhân. Sự phát triển của công nghệ đã mở ra cơ hội làm việc từ xa, đáp ứng nhu cầu này một cách thuận lợi và hiệu quả. Bên cạnh đó, tốc độ thay đổi của kinh tế - xã hội buộc họ phải chủ động lựa chọn những nghề có tiềm năng phát triển lâu dài để thích ứng với bối cảnh mới.
Trước ngã rẽ quan trọng của tương lai, nhiều bạn trẻ đã mạnh dạn rẽ lối, chọn học nghề ngắn hạn thay vì chờ đợi cơ hội sau cánh cửa đại học hay cao đẳng.
Nguyễn Hoàng Linh, Cầu Giấy (Hà Nội) chia sẻ: “Gia đình em không có điều kiện, hơn nữa lực học chỉ ở mức khá, vậy nên sau khi tốt nghiệp THPT em quyết định học nghề để dễ tìm việc hơn”.
Cùng quan điểm, em Tuấn Anh (Ba Đình) cho biết: “Qua tìm hiểu và tham khảo ý kiến của nhiều người, em thấy học đại học không phải con đường duy nhất để lập nghiệp. Sau khi học hết phổ thông, em chọn nghề nấu ăn. Khi ra trường, em nhanh chóng có việc làm ổn định tại một nhà hàng, không phải chật vật đi xin việc như nhiều bạn cùng lứa khác”.
Thực tế cho thấy, trong bối cảnh thị trường lao động khan hiếm nhân lực tay nghề cao, lựa chọn học nghề trở thành hướng đi sáng suốt. Đây chính là nhóm lao động mà doanh nghiệp đang tìm kiếm.
Học nghề - chìa khóa mở cánh cửa việc làm và tương lai bền vững
PGS.TS. Nguyễn Thị Lan Hương, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cũ) cho rằng, xu hướng giới trẻ lựa chọn học nghề thay vì đổ xô vào đại học là một tín hiệu tích cực, phù hợp với sự phát triển của thị trường lao động Việt Nam. Nhiều năm qua, chủ trương của Nhà nước đã khuyến khích thanh niên theo học nghề nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của nền kinh tế và hội nhập thị trường lao động rộng mở.
Theo bà Hương, học nghề mang lại nhiều lợi ích. Thứ nhất, nó góp phần thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu lao động trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển từ nông nghiệp sang công nghiệp và hiện nay là giai đoạn số hóa, công nghệ cao. Thời gian đào tạo nghề thường ngắn, giúp người lao động nhanh chóng tham gia thị trường, đáp ứng ngay nhu cầu của doanh nghiệp.
Dù không phủ nhận vai trò của giáo dục đại học, song bà Hương nhấn mạnh rằng, đào tạo nghề chính là cầu nối quan trọng để thanh niên từ nhà trường bước vào đời sống lao động, bảo đảm thu nhập và cuộc sống ổn định.
Thứ hai, xu hướng này phản ánh sự thay đổi trong quan niệm xã hội về việc làm và vị thế của con người. Trước đây, nhiều người mặc định chỉ có học đại học mới có tương lai tốt, nhưng thực tế cho thấy, nghề nghiệp gắn với kỹ năng thực hành mới là yếu tố quyết định vị trí việc làm và mức thu nhập. Học nghề giúp người lao động có kiến thức, kỹ năng áp dụng ngay vào công việc, từ đó khẳng định được chỗ đứng trong thị trường và xã hội.
“Học nghề không đồng nghĩa với việc đóng lại cánh cửa học tập. Nếu hệ thống giáo dục bảo đảm tính liên thông giữa các bậc học, người học nghề vẫn có thể tiếp tục học lên cao đẳng, đại học khi có đủ điều kiện về thời gian, kinh tế và năng lực. Xu hướng học tập suốt đời gắn với sự phát triển xã hội học tập cũng bắt đầu từ những lựa chọn thực tế như học nghề. Nhiều trường hợp sinh viên đại học sau khi ra trường đã quay lại học nghề để có thêm kỹ năng thiết thực phục vụ cuộc sống”, Bà Lan Hương cho hay.
Ở góc độ thị trường lao động, bà Hương cho rằng, hệ thống doanh nghiệp nhỏ và vừa - chiếm tỷ lệ lớn tại Việt Nam, đang rất cần lực lượng lao động có tay nghề. Các khảo sát cho thấy, doanh nghiệp mong muốn tuyển dụng lao động có kỹ năng phù hợp thay vì chỉ có bằng cấp. Điều này cho thấy, giáo dục nghề nghiệp đang đáp ứng đúng yêu cầu của doanh nghiệp và góp phần thay đổi cách nhìn của xã hội đối với giá trị của tấm bằng nghề.
Bà Hương cũng nhấn mạnh, sự chuyển dịch từ tâm lý “học đại học mới thành công” sang việc coi trọng đào tạo nghề phản ánh cả thay đổi từ phía cung và cầu lao động. Nhiều người có bằng đại học nhưng không tìm được công việc phù hợp, buộc phải học thêm nghề để thích ứng. Trong khi đó, doanh nghiệp lại khát lao động kỹ thuật, tạo cơ hội cho người học nghề nhanh chóng tìm việc, đóng góp vào tăng trưởng kinh tế.
Xu hướng này không chỉ diễn ra ở Việt Nam mà còn phổ biến tại nhiều quốc gia phát triển. Đức, Singapore hay nhiều nước công nghiệp tiên tiến đều từng trải qua giai đoạn dựa mạnh vào hệ thống đào tạo nghề để phục vụ công cuộc công nghiệp hóa, hiện nay là số hóa. Điều đó chứng minh rằng, phát triển giáo dục nghề nghiệp là một hướng đi đúng đắn và tất yếu.
Để xu hướng học nghề trở thành dòng chảy bền vững, theo bà Hương, cần sự vào cuộc đồng bộ của hệ thống giáo dục, xã hội và gia đình. Ngành giáo dục cần bảo đảm sự kết nối giữa đào tạo nghề với các bậc học khác. Xã hội cần thay đổi nhận thức, trân trọng giá trị của những ngành nghề kỹ thuật và kỹ năng thực hành. Các bậc phụ huynh cũng cần có đầy đủ thông tin về thị trường lao động để định hướng con em theo học nghề phù hợp với năng lực, điều kiện kinh tế và nhu cầu xã hội.
PGS.TS. Nguyễn Thị Lan Hương khẳng định: “Điều quan trọng không phải là học ở đâu, bằng cấp gì, mà là học để làm nghề gì, đóng góp cho xã hội và mang lại lợi ích cho bản thân, gia đình. Việc xã hội dần nhìn nhận đúng vai trò của giáo dục nghề nghiệp sẽ giúp nguồn nhân lực Việt Nam phát triển bền vững, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế trong giai đoạn mới”.
Lựa chọn một ngành nghề có khả năng phát triển nhanh không chỉ giúp giới trẻ thích nghi tốt hơn với thị trường lao động mà còn tạo ra nhiều cơ hội để đạt được thành công trong tương lai.
