Hiện nay rất nhiều người quan tâm và thực hành ăn chay thường xuyên, ngoài quan điểm về tôn giáo, còn vì lợi ích cho sức khỏe. Chế độ ăn chay chỉ gồm những thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật (rau, củ, quả, các loại hạt...), hoàn toàn không sử dụng các thực phẩm có nguồn gốc động vật như các loại thịt, cá và hải sản.
Theo PGS.TS Nguyễn Quang Dũng - Trưởng Bộ môn Dinh dưỡng, Trường Đại học Y Hà Nội, ăn chay được chia thành nhiều mức độ khác nhau.
- Ăn chay kỳ: là chế độ ăn thực vật theo một số ngày cố định trong tuần hoặc trong tháng, ví dụ như ngày rằm, mùng 1. Những ngày còn lại vẫn có thể ăn bình thường.
- Ăn chay trường: là chế độ ăn không sử dụng các sản phẩm thịt từ động vật, nhưng vẫn có thể ăn trứng và sữa.
- Ăn thuần chay: là chế độ nghiêm khắc nhất của việc ăn chay, sẽ loại bỏ tất cả các sản phẩm từ động vật, bao gồm cả sữa, mật ong, trứng... hoặc thực phẩm có chất phụ gia có nguồn gốc động vật chẳng hạn như gelatin hoặc váng sữa.
Hiện nay, ăn chay không chỉ mang tính tôn giáo, mà còn được sử dụng như một liệu pháp chữa bệnh bằng ăn uống. Số người ăn chay đã tăng lên đáng kể trong vài năm qua. Nhiều người theo phương pháp ăn chay với quan niệm để thanh lọc cơ thể, phòng tránh bệnh tật, giúp tinh thần nhẹ nhõm hơn.
Hầu hết các loại rau, củ, quả, hạt, các thức ăn từ thực vật thường chứa nhiều chất xơ, ít cholesterol, giàu vitamin; đặc biệt nhóm vitamin A, B, C, E và nhiều chất dinh dưỡng có lợi cho cơ thể.
"Việc ăn đúng cách các loại thức ăn thực vật có lợi cho cơ thể, giúp giảm cân cũng như phòng ngừa và hỗ trợ rất nhiều trong các bệnh lý mạn tính liên quan đến chế độ ăn uống như béo phì, tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh tim mạch, bệnh tiêu hóa, loãng xương, góp phần giảm nguy cơ ung thư,…", PGS.TS Nguyễn Quang Dũng cho biết
Xét về bản chất thì phương thức ăn chay khá tốt, nó chỉ trở nên tiêu cực khi chúng ta thực hành ăn chay không đúng cách. Ví dụ với những người ăn chay trường, thực phẩm chủ yếu dựa vào ngũ cốc, rau quả, củ và các loại hạt nên thường bị thiếu một số chất khoáng cần thiết như sắt, canxi, kẽm, vitamin B12... Điều này ảnh hưởng đến khả năng miễn dịch của cơ thể, gây loãng xương, mất cơ...
Nhiều người ăn chay thường ăn nhiều tinh bột, nhiều đường trong khẩu phần ăn của mình, song đây không phải là lựa chọn đúng đắn. Khi ăn quá nhiều tinh bột, đường sẽ khiến bạn bị thừa cân trong khi cơ thể vẫn bị thiếu chất, đặc biệt là chất đạm.
PGS.TS Nguyễn Quang Dũng nhấn mạnh, trẻ em, phụ nữ mang thai, cho con bú, người già, người bệnh là những đối tượng không nên ăn chay.
- Đối với trẻ em, không nên cho trẻ em ăn chay, bởi trẻ em đang trong độ tuổi tăng trưởng cần lượng dinh dưỡng đầy đủ cho quá trình phát triển. Nên cho trẻ ăn theo chế độ dinh dưỡng đa dạng nguồn thức ăn (thịt, cá, trứng, sữa, rau xanh, trái cây...) để trẻ được cung cấp đủ dinh dưỡng phát triển tốt về thể chất và trí não.
- Người mẹ mang thai và cho con bú cần cung cấp nhiều chất dinh dưỡng hơn để đảm bảo sức khỏe cho mẹ và sự phát triển toàn diện của em bé.
- Những người bệnh đang trong quá trình điều trị cần ăn uống đủ chất để tăng cường sức đề kháng và nâng cao thể trạng. Nếu ăn chay họ dễ bị thiếu máu và các vi chất khác.
- Những người có bệnh lý nền muốn ăn chay nên tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng để phát hiện sớm những rối loạn hoặc bất thường của cơ thể.
