Lây truyền HIV qua đường tình dục gia tăng
Trong những năm gần đây, hình thái lây nhiễm HIV tại Việt Nam thay đổi rõ rệt từ lây truyền qua đường máu ở nhóm nghiện chích ma túy sang lây truyền qua đường tình dục. Bên cạnh đó, HIV/AIDS đang có diễn biến phức tạp, có xu hướng gia tăng nhiễm nhiều nhất ở nhóm thanh thiếu niên trẻ, nhóm MSM (nam quan hệ tình dục đồng giới).
Theo Ths Bùi Hoàng Đức, Phó Trưởng Phòng Giám sát và Xét nghiệm, Cục Phòng, chống HIV/AIDS, tính đến tháng 10/2024, số ca nhiễm HIV trên toàn quốc ước tính là 267.391 trường hợp; riêng trong 9 tháng năm 2024, đã có 11.421 trường hợp phát hiện mới. Trong số người mới phát hiện nhiễm HIV đầu năm đến nay có 82,9% là nam giới, độ tuổi chủ yếu là từ 15 - 29 (40%) và 30 - 39 (27,3%), đối tượng chiếm tỷ lệ cao nhất là nam quan hệ tình dục đồng giới (42,2%).
Nhằm ngăn chặn xu hướng gia tăng nhanh chóng của dịch HIV trong nhóm nam quan hệ đồng tính (MSM) và những người có hành vi nguy cơ cao, việc mở rộng điều trị điều trị dự phòng trước phơi nhiễm với HIV (PrEP) trên toàn quốc là một trong những ưu tiên hàng đầu, hướng đến mục tiêu đến năm 2025 có 70% người có hành vi nguy cơ cao ở Việt Nam (tương đương khoảng 72.000 người) sử dụng PrEP, và tiến tới mục tiêu quốc gia chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030.
ThS.BS. Hoàng Nam Thái - Phó trưởng nhóm Chương trình dịch vụ Lao/HIV, Trung tâm Dự phòng và Kiểm soát Bệnh tật Hoa Kỳ (CDC) tại Việt Nam cho biết, PrEP có lợi ích rất quan trọng trong dự phòng HIV, đặc biệt với những người có nguy cơ cao nhiễm HIV. Việt Nam mới dừng lại ở việc sử dụng PrEP dạng uống, còn các nước trên thế giới đã triển khai các thuốc dạng tiêm có tác dụng kéo dài để dự phòng HIV.
“Hiện nay, trên thế giới đã có thuốc PrEP dạng tiêm. Thuốc này cũng đã được chứng minh có hiệu quả và được WHO khuyến nghị. Việt Nam đang có kế hoạch triển khai loại hình điều trị này sớm. Nếu kế hoạch được phê duyệt, Việt Nam có thể là nước đầu tiên trong khu vực triển khai loại hình điều trị mới này”, ThS.BS. Hoàng Nam Thái cho biết.
Có thêm sự lựa chọn điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV
Đã có gần 15 năm dẫn dắt các các dự án hợp tác với Bộ Y tế Việt Nam, tập trung vào việc cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc chất lượng và công bằng cho người sống chung với HIV và viêm gan virus, BS. Todd Pollack, Phó Giáo sư Y khoa tại Trường Y Harvard, bác sĩ chuyên khoa bệnh truyền nhiễm và là Trưởng đại diện của tổ chức BIDMC/Đại học Y Harvard tại Việt Nam nhấn mạnh, thuốc dạng tiêm tác dụng kéo dài để dự phòng HIV hay còn gọi là PrEP được xem là một tiến bộ và tạo ra làn sóng trong việc điều trị HIV trên toàn cầu.
“Trong những năm gần đây đã có nhiều nghiên cứu xoay quanh các phương án dự phòng trước phơi nhiễm hay các loại thuốc PrEP bao gồm cả liều uống và tiêm. Cả 2 phương án này đều giúp cho những người chưa nhiễm HIV có thể dự phòng một cách hiệu quả về vấn đề lây truyền HIV”, BS. Todd Pollack cho biết.
Theo BS. Todd Pollack, đối với thuốc liều tiêm, một người chỉ cần tiêm mỗi tháng 1 lần, 2 tháng 1 lần hoặc 6 tháng 1 lần tùy theo sản phảm đó. Đối với những người không thích sử dụng liều uống hàng ngày họ có thể chuyển sang dạng tiêm.
Hiện nay điểm mạnh của PrEP dạng tiêm là có ít tác dụng phụ như một số người sẽ có phản ứng tại vị trí tiêm được biểu hiện thông qua sưng nhẹ tại vị trí đó. Và có một điều cần lưu ý khi sử dụng thuốc liều uống bắt buộc người dùng sẽ phải nhớ dùng thuốc mỗi ngày, trong khi việc dùng liều tiêm sẽ yêu cầu họ phải nhớ được thời gian hẹn để quay trở lại phòng khám và bệnh viện để tiêm.
“Tôi nghĩ rằng điều quan trọng ở đây là chúng ta cung cấp được nhiều phương án khác nhau dành cho những người có nhu cầu dự phòng trước phơi nhiễm và sau cùng việc đưa ra lựa chọn hay quyết định sẽ tùy vào từng người sử dụng. Và đây chính là một trong những điều kiện để hỗ trợ Việt Nam thực hiện mục tiêu kết thúc AIDS vào năm 2030”, BS. Todd Pollack nhận định.
Người có HIV cần chú ý các bệnh đồng nhiễm khác
Đặc thù lây nhiễm HIV của Việt Nam những năm gần đây là lây nhiễm trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới. Do đó việc đẩy mạnh thuốc điều trị dự phòng trước phơi nhiễm bằng PrEP dạng tiêm hay dạng uống đều cần thiết. Ngoài ra, cần phải giáo dục, đào tạo và hướng dẫn họ những phương án dự phòng trước phơi nhiễm đang có và những điểm mạnh, điểm yếu của từng phương án để giúp họ nâng cao nhận thức.
Hiện nay ở Việt Nam đã có những phác đồ điều trị HIV rất hiệu quả, giúp cho cộng đồng người mắc HIV có thể ức chế virus dưới ngưỡng phát hiện và giữ cho họ có được cuộc sống khỏe mạnh. Điều đó có nghĩa là những người có HIV có thể sống lâu hơn, khỏe mạnh hơn cũng giống như người khác ở trong cộng đồng không có HIV.
Theo BS. Todd Pollack, tình trạng HIV ở Việt Nam không còn là vấn đề sức khỏe quá nghiệm trọng nữa mà cần quan tâm hơn tới các bệnh đồng nhiễm với HIV như các bệnh không lây như cao huyết áp, tiểu đường, tim mạch hay các tình trạng đồng nhiễm với viêm gan B, viêm gan C hay các bệnh lây truyền qua đường tình dục.
Do đó việc sàng lọc các vấn đề này cũng nên được tích hợp vào trong chăm sóc sức khỏe HIV, chương trình HIV để những người có HIV có thể tiếp cận những chăm sóc toàn diện được thiết kế riêng nhằm đáp ứng được toàn bộ về nhu cầu chăm sóc của họ.
Ngoài ra, nhiều người có HIV vẫn đang bị kì thị, phân biệt đối xử trong cộng đồng mà họ đang sống cũng như trong hệ thống y tế khi họ tiếp cận dịch vụ. Do đó cần nhiều nỗ lực hơn nữa để xóa bỏ sự phân biệt đối xử nhằm đảm bảo rằng những người có HIV thực sự sống một cuộc đời khỏe mạnh và hạnh phúc.
