Ngày đó, nguyên cả xóm độc một chiếc loa phát thanh đặt tại nhà bác trưởng xóm. Mỗi lần thông báo việc gì đó bác gắng nói thật to rõ và xoay hướng loa nhiều lần để đảm bảo rằng cả xóm đều nghe.
Nhưng xóm tôi khá rộng. Từ chòm dưới lan âm đến chòm trên hồ dễ lọt rõ từng câu chữ vào tai mọi người dù âm lượng đã vặn hết cỡ. Hay là bác trưởng xóm khéo lựa khung giờ thông báo. Tầm năm giờ chiều bác mới mở máy. Vì biết lúc này dân lao động làm đã về và đường sá dịu tiếng xe. Đúng là nghe thanh thật sự. Trăm chữ vẹn trăm vanh vách như thể người ngồi sát bên chuyện trò vậy.
Tôi không hiểu cớ sao ngày nhỏ mình ghiền nghe phát thanh quá chừng. Hễ có thông báo tôi gác chuyện chơi vui lại dồn sự tập trung hướng về nơi tiếng nói phát ra. Nhờ vậy, tôi không bỏ lỡ bất kỳ tin tức nào từ bác xóm trưởng. Nào là thông báo dọn đồng chuẩn bị gieo trồng vụ mùa mới. Nào là tin buồn ai đó vừa mất. Nào là trẻ em tập trung về trường xóm nhận quà Trung Thu. Và cũng khi nhắc nhở cha mẹ đưa con nhỏ đi tiêm ngừa, phụ huynh nộp hồ sơ cho con vào lớp một, rút học bạ cấp một… Nói chung chủ đề tổng hợp. Nhờ chiếc loa cộng với sự hỗ trợ từ bộ ampli mọi thanh âm mới truyền xa, phát to. Chiếc loa như sợi dây kỳ diệu thu hẹp khoảng cách giữa Nhà nước và nhân dân, đưa mọi thông tin đến gần mọi người một cách nhanh nhất, chính xác nhất thay vì cất công gõ cửa từng nhà tuyên truyền.
Với riêng tôi, nghe phát thanh xóm không chỉ là nắm bắt thông tin đơn thuần mà còn mang tính giải trí. Bởi trước và giữa buổi thông báo tôi được thưởng thức những bài ca cách mạng đi cùng năm tháng: Bác đang cùng chúng cháu hành quân, Trường Sơn Đông - Trường Sơn Tây, Sợi nhớ sợi thương ... Những bài này thu sẵn trong máy bác xóm trưởng mở lên chiêu đãi bà con món ăn tinh thần giá trị. Mỗi bài ca khơi gợi niềm yêu nước. Những bài ca phát qua loa rót vào tâm hồn tôi giai điệu mang niềm tự hào lớn lao. Hào khí Xách mạng một thuở bỗng trỗi dậy theo lời ca tiếng hát râm ran toàn bộ cơ thể cảm xúc thiêng liêng. Nghe một lần, hai lần rồi tự thuộc làu khắc sâu vùng tâm trí.
Và tôi nghêu ngao hát theo một mình mình nghe. Cái đầu lúc lắc theo nhịp điệu khí thế. Cái miệng say sưa vẫn cất cao tiếng hát theo giọng ca sĩ trên đài. Hát xong lại vỗ tay lách chách như ý khen mình dù chẳng hay bằng ai.
Thế rồi có những ngày tôi chẳng buồn làm ca sĩ tí hon. Ấy là khoảng thời gian chiếc loa phát thanh im lặng. Không có chuyện gì từ Ủy ban đưa xuống, bác xóm trưởng không có cơ hội khoe giọng. Lòng tôi buồn rười rượi. Ước gì hôm nào cũng được nghe chất giọng thân quen, để biết một tin gì đó mới dù nó không quan trọng với mình.
Với tôi, loa phát thanh là người bạn thân mến. Không có sự hoạt động từ bạn tôi mất đi một nguồn vui. Nhưng tôi biết sứ mệnh của người bạn này. Nó sinh ra để truyền nguồn tin và chỉ phát huy công dụng khi con người cần. Xong nhiệm vụ nó im lặng lơ lửng trên cao mặc cháy nắng dầm mưa. Thế thôi. Không ai nhớ khi vắng thiếu. Chẳng ai tặng lời khen. Người ta chỉ phàn nàn thì có thôi. Phàn nàn âm rè, độ dội kéo dài gây khó chịu. Phàn nàn điếc tai, gây ồn.
Không ai biết một buổi phát thanh xóm thành công cũng đổ dày công phu ghê gớm. Đâu đơn giản cứ có việc chỉ cần mở máy lên ngồi đọc theo trong giấy là xong. Tôi thấy rồi. Thấy trực tiếp buổi phát thanh ngay tại nhà mình. Mà người đọc trên loa lúc này là ba - người hơn mươi năm sau thay thế người cũ làm xóm trưởng.
Trước lúc thông báo, ba ngồi lẩm nhẩm vài lần như để quen. Rồi ba bưng ampli ra nối dây vào loa vặn nhạc lên thử. Nếu ổn, hết bài nhạc khai mở, ba bắt đầu thông báo. Giọng to rõ vang xa. Mạch lạc và dễ hiểu. Âm thanh xưa cũ quen quen lại rót vào tai tôi. Đứa trẻ ngày nào nay dẫu lớn vẫn thói quen ngồi say sưa nghe và đưa mắt dõi theo. Tôi thấy sau ba lần đọc ba xoay loa sang bên trái đọc ba lần tiếp theo. Chuyển qua bên phải ba lần đọc nữa. Kể ra gần chục lần lặp đi lặp lại cái câu : " mời bà con xóm Khê Thanh nghe thông báo... ". Tôi bắt thấy sự nhiệt huyết đặt vào từng câu chữ là có thật. Ba tập trung cao độ thả hết cỡ năng lượng trong mình vào chiếc micro. Bởi ba cảm thức sâu sắc nhiệm vụ truyền đạt thông tin quan trọng chứ chẳng đùa. Nếu đọc không rõ ràng, mạch lạc người dân không tiếp thu trọn vẹn coi như nhiệm vụ không hoàn thành. Cho nên thời ba làm trạm phát thanh đặt tận hai chỗ. Ngoài ở nhà còn một chỗ ở giữa xóm. Nghĩa là ba phải đi xe xuống trạm thứ hai tái diễn nội dung thêm gần chục lần đọc nữa.
Buổi mới nhận nhiệm vụ, sau cái lần đọc đầu tiên tại trạm hai, ba gọi về nhà hỏi có nghe rõ không. Tôi nói: ngon lành. Ý là hỏi biết chừng điều chỉnh âm lượng. Ngặt nỗi ba không dám vặn tối đa độ to. Từng một lần loa và máy bị hỏng vì công suất hoạt động lớn kiểu như cái miệng nói to quá mức đứt dây thanh quản vậy. Loa hỏng phải tháo xuống một cách cẩn thận rồi chở đi sửa. Cả buổi mới xong. Rủi vấn đề phức tạp phải mất vài ngày…
(...)
