Iran tái cấu trúc bộ máy an ninh chiến lược
Lãnh tụ tối cao Iran Đại giáo chủ Ali Khamenei mới đây đã cải tổ bộ máy an ninh quốc gia của Cộng hòa Hồi giáo Iran. Chỉ trong vòng một tuần vào tháng 8, quốc gia này đã thành lập một cơ quan mới mang tên Hội đồng Quốc phòng, gợi nhớ đến một thực thể có tên tương tự từ Chiến tranh Iran - Iraq (1980 - 1988). Cơ quan này được thành lập và giám sát bởi Hội đồng An ninh quốc gia tối cao Iran (SNSC) theo Điều 176 của Hiến pháp nước này. Truyền thông Iran mô tả Hội đồng Quốc phòng như một “nội các chiến tranh”.
Cũng trong tuần đó, Iran tái bổ nhiệm chính trị gia kỳ cựu Ali Larijani làm thư ký SNSC và đại diện của Lãnh tụ tối cao đất nước tại cơ quan này. Ông Larijani trước đây từng giữ chức thư ký SNSC từ năm 2005 - 2007.
Bối cảnh chiến lược cho những quyết định này chính là cuộc Chiến tranh 12 ngày giữa Iran và Israel trong tháng 6/2025. Nhìn chung, việc tái tổ chức này có thể là chỉ dấu lớn cho thấy Iran đang khẩn trương chuẩn bị cho kịch bản xung đột mới với đối thủ của mình, chủ yếu là Israel.
Cuộc chiến 12 ngày nói trên (bắt đầu bằng việc ám sát có chủ đích nhằm vào các cấp chỉ huy của Lực lượng Vệ binh cách mạng Hồi giáo - IRGC), đã phơi bày những điểm yếu của chính quyền Iran trong cấu trúc chỉ huy và kiểm soát quân sự cũng như việc ra quyết định về an ninh quốc gia theo thời gian thực. Đòn tập kích bất ngờ của Israel cũng làm suy yếu một số lựa chọn trả đũa của chế độ.
Nếu Iran không có sự điều chỉnh nào thì những thách thức nói trên có thể sẽ trở nên trầm trọng hơn trong bất kỳ kịch bản xung đột nào của Iran trong tương lai. Điều này đặc biệt đúng nếu các cuộc đụng độ leo thang vượt quá các giới hạn của cuộc Chiến tranh 12 ngày, để bao gồm cả việc nhắm mục tiêu vào các nhà lãnh đạo chính trị của Iran, kể cả việc vô hiệu hóa nhà lãnh đạo cao nhất.
Kỳ vọng của Iran trong đối phó các thách thức như Israel
Giới tinh hoa Iran công khai hy vọng động thái thành lập Hội đồng Quốc phòng có giá trị răn đe. Một cơ quan ra quyết định nhỏ hơn cũng có thể giúp bù đắp rủi ro của việc không thể triệu tập toàn thể SNSC trong các tình huống khủng hoảng, cũng như giảm thiểu nguy cơ bị xâm nhập tình báo. Nguy cơ này là mối đe dọa mà các quan chức an ninh đã cảnh báo trong nhiều năm, và cuối cùng đã bộc lộ rõ trong Chiến tranh 12 ngày khi các nhóm bất đồng chính kiến Iran trên thực địa được cho là đã hành động theo chỉ đạo từ cơ quan tình báo đối ngoại Mossad của Israel.
Theo một tờ báo có liên hệ với Lực lượng Vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC), sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các thể chế hiện có sau Cuộc chiến 12 ngày là một lý do cho việc thành lập Hội đồng Quốc phòng. Cụ thể, bài báo ám chỉ nhu cầu chuyển nhiệm vụ “tăng cường năng lực quốc phòng của đất nước” vượt ra ngoài phạm vi đặc quyền của lực lượng vũ trang.
Các ấn phẩm khác có liên hệ với IRGC thì cho rằng động thái thành lập Hội đồng Quốc phòng nên được xem là tạo không gian cho việc lắng nghe nhiều tiếng nói quân sự hơn.
Người tiền nhiệm ngắn ngủi của Larijani tại SNSC là Ali Akbar Ahmadian. Vào tháng 4/2024, sau các cuộc không kích của Israel vào một cơ sở của Iran tại Damascus, lãnh tụ Khamenei đã kêu gọi trừng phạt Israel. Khi cân nhắc về phản ứng chính thức của chế độ, không ai tại SNSC, kể cả Ahmadian, được cho là không đồng tình với quyết định tấn công Israel trực tiếp từ lãnh thổ Iran. Và đây là một quyết định thay đổi cục diện, đưa cuộc xung đột vùng xám kéo dài 4 thập kỷ giữa Iran và Israel sang phạm vi chiến tranh chính quy.
Mặc dù các quan chức cấp cao khác của chế độ lúc đó đã thúc giục Iran duy trì chính sách kiên nhẫn chiến lược và cảnh báo “chớ bước vào sân chơi của những người theo chủ nghĩa phục quốc Do Thái”, Iran đã mở một chiến dịch tập kích lịch sử vào Israel bằng máy bay không người lái (UAV), tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo, từ đó khơi mào một chu kỳ bạo lực trực tiếp dẫn đến Cuộc chiến 12 ngày vào tháng 6 năm nay.
Thách thức đối với thư ký an ninh Larijani
Ông Larijani từng được Đại giáo chủ Khamenei gọi là “người giải quyết vấn đề” song cũng chính vị đại giáo chủ này đã gián tiếp loại ông Larijani khỏi cuộc đua tranh cử tổng thống trong các năm 2021 và 2024. Mặc dù Larijani có thể được xem là năng lực hơn ông Ahmadian, nhiều người ở Iran hoài nghi về giới hạn những gì Larijani có thể làm vào thời điểm này và nêu quan ngại về một sự thay đổi “hời hợt”.
Trong khi đó, một phát ngôn viên của chính phủ Iran cho biết, ông Larijani được chọn vì 2 lý do, thứ nhất, ông đáng tin cậy, thứ hai, sự hiện diện của ông làm tăng “khả năng mặc cả của Iran ở cấp độ quốc tế”. Mặc dù theo truyền thống, Thư ký SNSC là người đối thoại hạt nhân được chế độ ưu tiên, nhưng kể từ năm 2013, trách nhiệm đàm phán hạt nhân đã được chuyển giao cho Bộ Ngoại giao. Ngoại trưởng Iran hiện tại, Abbas Araghchi, tuyên bố rằng cho đến lúc này, chưa có quyết định nào về việc trao lại hồ sơ hạt nhân cho SNSC.
Iran có lẽ đang mong muốn dư luận nước ngoài hiểu rằng thay đổi trên là nhằm hướng tới sự ôn hòa và là tín hiệu khởi động lại ngoại giao hạt nhân.
Tuy nhiên, dường như vai trò của Larijani sẽ không chỉ giới hạn trong chính sách đối ngoại. Cộng hòa Hồi giáo Iran đang phải đối mặt nhiều thách thức trong nước cũng như ngoài nước. Một hãng thông tấn Iran có mối liên hệ với SNSC đưa tin rằng trong số những nhiệm vụ được kỳ vọng về Larijani trong lĩnh vực này là “thay đổi diễn ngôn về an ninh quốc gia”, đồng thời “thể chế hóa đối thoại chiến lược với thế hệ trẻ” - nhân tố năng động trong xã hội Iran hiện nay.
Đây có thể sẽ là một nhiệm vụ khó khăn trong bối cảnh Đại giáo chủ Khamenei sẽ không bao giờ trao cho một thư ký SNSC đủ quyền tự chủ để giải quyết những mối quan ngại này một cách độc lập.
