Báo cáo của Nhóm nghiên cứu biến đổi mực nước biển thuộc NASA năm 2023 cho thấy, mực nước biển quanh Tuvalu đã dâng cao thêm 15 cm so với mức trung bình của 30 năm qua. Đối với một quốc gia có độ cao trung bình chỉ hơn 2 mét so với mực nước biển, đây không chỉ là một con số thống kê. Nó là dấu hiệu cho thấy một thảm họa đang gần kề, có thể khiến phần lớn Tuvalu bị nhấn chìm trong vòng 25 năm tới.
Nguy cơ bị nhấn chìm do mực nước biển dâng cao
Tuvalu bao gồm 9 đảo riêng biệt, trong đó có 6 đảo san hô vòng và 3 đảo rạn san hô, với dân số hơn 11.000 người. Do có cấu trúc địa hình phức tạp, nên quốc đảo này dễ bị ảnh hưởng trước tình trạng lũ lụt ven biển, mưa bão và xâm nhập mặn. Dữ liệu của NASA cho thấy nếu xu hướng này tiếp tục, phần lớn lãnh thổ của Tuvalu - bao gồm sân bay, nhà cửa và các nguồn dự trữ nước ngọt - có thể bị ngập sâu dưới nước vào năm 2050.
Đối với người dân Tuvalu, điều này không chỉ ảnh hưởng đến đời sống vật chất mà còn ảnh hưởng tới đời sống tinh thần, văn hóa, chẳng hạn như truyền thống đánh bắt cá, đời sống cộng đồng gắn bó chặt chẽ và mối liên hệ tâm linh sâu sắc với đất đai – vốn là cốt lõi tạo nên bản sắc của quốc gia. Khi bão ngày càng mạnh hơn và lũ lụt xảy ra thường xuyên hơn, không chỉ nhà cửa mà cả di sản văn hóa của họ đều bị cuốn trôi.
Thỏa thuận di cư do biến đổi khí hậu đầu tiên
Cuối năm 2023, Tuvalu đã ký Hiệp ước Liên minh Falepili với Australia tạo ra thỏa thuận di cư vì biến đổi khí hậu song phương đầu tiên trên thế giới. Thỏa thuận này cho phép 280 người Tuvalu chuyển đến Australia mỗi năm với tư cách thường trú nhân, được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, giáo dục và quyền làm việc. Thị thực được phân phối thông qua hệ thống bỏ phiếu để đảm bảo tính công bằng.
Chỉ 4 ngày sau khi hiệp ước được ký kết, người dân Tuvalu đã nộp 8.750 đơn xin định cư tại Australia, chiếm hơn 1/3 dân số cả quốc đảo. Theo Conversation, mức độ này phản ánh cả tính cấp bách của mối đe dọa biến đổi khí hậu lẫn mong muốn tìm kiếm những cơ hội mới, đặc biệt là cơ hội về giáo dục và việc làm ổn định tại Australia.
Mặc dù chương trình thị thực không đề cập rõ ràng đến biến đổi khí hậu, nhưng hiệp ước này được xây dựng dựa trên những gì các nhà lãnh đạo Tuvalu mô tả là "mối đe dọa hiện hữu" của mực nước biển dâng cao. Bộ trưởng Ngoại giao Australia Penny Wong cho biết, thỏa thuận mang đến cho người dân Tuvalu "cơ hội định cư mới khi tác động của biến đổi khí hậu ngày càng trầm trọng hơn".
Bảo tồn một quốc gia không có đất đai
Thỏa thuận di cư nói trên không đồng nghĩa với việc Tuvalu chấm dứt vai trò là một quốc gia có chủ quyền. Năm 2022, chính phủ Tuvalu đã khởi động một dự án đầy tham vọng để trở thành quốc gia số đầu tiên trên thế giới. Sử dụng công nghệ quét 3D, Tuvalu đang tạo ra một bản sao kỹ thuật số hoàn chỉnh về các hòn đảo của nước này để bảo tồn cảnh quan, di tích lịch sử và hiện vật văn hóa.
Bên cạnh việc lập bản đồ số, một số chức năng của chính phủ sẽ được chuyển sang nền tảng trực tuyến, đảm bảo duy trì quyền công dân và ranh giới lãnh thổ ngay cả khi lãnh thổ thực tế không đủ điều kiện sinh sống. Thủ tướng Tuvalu Feleti Teo đã kêu gọi cộng đồng quốc tế công nhận những thỏa thuận như vậy, đồng thời kêu gọi ký kết một hiệp ước toàn cầu về mực nước biển dâng cao nhằm bảo vệ chủ quyền của các quốc gia đang bị đe dọa mất lãnh thổ do biến đổi khí hậu.
Lời cảnh báo tới phần còn lại của thế giới
Những gì đang xảy ra với Tuvalu không phải là trường hợp đặc biệt. Theo NASA, mực nước biển toàn cầu đã dâng 10 cm kể từ năm 1993 và tốc độ tăng đã tăng gấp đôi trong thời gian đó. Tại Vịnh Mexico, mực nước biển đang dâng cao gấp ba lần mức trung bình toàn cầu, cho thấy các vùng trũng thấp trên toàn thế giới cũng đang phải đối mặt với những nguy cơ tương tự.
Hiện tại, kế hoạch di cư của Tuvalu là một ví dụ hiếm hoi về việc thích ứng với biến đổi khí hậu với tầm nhìn xa trông rộng. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng việc di cư đến quốc gia khác có thể là "con dao hai lưỡi". Cựu Tổng thống Kiribati Teburoro Tito lưu ý, mặc dù điều này có thể mang lại cơ hội kinh tế thông qua việc tiếp nhận kiều hối, nhưng không tránh khỏi nguy cơ làm cạn kiệt nguồn lao động lành nghề cần thiết để duy trì hoạt động của nền kinh tế đất nước.
