Thời gian qua, dư luận bức xúc trước nhiều vụ việc nhà báo bị bắt vì nhận tiền doanh nghiệp, lợi dụng nghề nghiệp để trục lợi, “đánh hội đồng” doanh nghiệp, làm tổn hại hình ảnh báo chí cách mạng.
Phóng viên Báo Điện tử Tiếng nói Việt Nam đã có cuộc phỏng vấn ông Lê Quốc Minh – Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam về thực trạng này.
Chỉ chạy theo view là ngõ cụt
PV: Trong bối cảnh báo chí đang phải cạnh tranh khốc liệt với mạng xã hội và dòng tin giả, nhiều nhà báo trẻ bị cuốn vào “cuộc đua” giật gân, câu view. Là người đứng đầu Hội Nhà báo Việt Nam, ông nhìn nhận như thế nào về nguy cơ xói mòn đạo đức nghề nghiệp trong một bộ phận người làm báo hiện nay?
Ông Lê Quốc Minh: Xu hướng đánh giá chất lượng nội dung báo chí bằng lượt xem (pageviews) đã xuất hiện từ khoảng 10-15 năm trước. Có một thời kỳ, nhiều tòa soạn xem đó là tiêu chí rất quan trọng để đánh giá hiệu quả bài viết.
Tuy nhiên, nhiều phân tích chỉ ra rằng để tạo ra nội dung câu view, thường phải liên quan đến những yếu tố gây sốc - ví dụ như sáu từ khóa quen thuộc: “sốc, sex, sến, cướp, giết, hiếp”.
Những nội dung như vậy có thể mang lại nhiều lượt truy cập cho một trang web, nhưng không giúp xây dựng lượng độc giả trung thành, cũng không thu hút được nhiều quảng cáo hơn. Ngược lại, chúng còn làm suy giảm chất lượng và uy tín của cơ quan báo chí. Vì vậy, hiệu quả xây dựng thương hiệu gần như bằng không.
Nhiều tòa soạn hiện nay đã nhận ra vấn đề đó. Việc chạy theo nội dung giật gân, showbiz, pháp luật để kiếm view đang dần giảm. Ngày càng nhiều người nhận thấy chạy đua với mạng xã hội là điều bất khả thi. Do đó việc để cố gắng có được nhiều người xem cũng đi vào ngõ cụt.
Thống kê cho thấy 20% độc giả trung thành có thể đóng góp đến 80% giá trị về vật chất, quảng cáo và cả lượt truy cập. Vì thế, các tờ báo đã chuyển hướng thay vì chạy theo độc giả “lướt qua” - tiếng Anh gọi là "fly-by audience", thì phải tập trung xây dựng lực lượng độc giả trung thành.
Vì vậy, báo chí ngày nay phải đặt mục tiêu xây dựng lực lượng độc giả trung thành lên hàng đầu. Để làm được điều đó, không còn cách nào khác ngoài việc nâng cao chất lượng nội dung và hiểu rõ độc giả của mình là ai. Chúng ta, cần xác định rõ một nhóm độc giả mục tiêu cụ thể để phục vụ họ một cách tốt nhất.
Không dung túng "con sâu" làm hại báo chí
PV: Thời gian qua, đã có những vụ việc gây xôn xao dư luận liên quan đến vi phạm đạo đức nghề báo như: vụ nhà báo bị bắt vì nhận tiền doanh nghiệp, hay việc một số nhà báo lợi dụng nghề nghiệp để “đánh hội đồng” doanh nghiệp, trục lợi cá nhân. Ông đánh giá thế nào về mức độ nghiêm trọng và hệ lụy của những vụ việc này đối với uy tín của báo chí cách mạng?
Ông Lê Quốc Minh: Đây là vấn đề không thể chấp nhận được. Có người biện minh rằng do báo chí phải tự chủ tài chính nên buộc phải tìm nguồn thu, dẫn đến những hành vi tiêu cực. Tuy nhiên, đó không phải là lời giải thích phù hợp, càng không phải là lý do để biện minh.
Báo chí có thể và cần phải tạo ra nguồn thu, nhưng bằng những cách thức hợp pháp. Việc báo chí từng bước tự chủ, thậm chí tự chủ hoàn toàn là điều đáng khích lệ - với điều kiện là nguồn thu đó phải đến từ những mô hình kinh doanh minh bạch, chính đáng.
Hiện nay, quảng cáo chỉ là một trong nhiều mô hình kinh doanh báo chí. Trên thế giới, người ta đã xác định được khoảng 14-15 mô hình kinh doanh khác nhau. Mỗi cơ quan báo chí cần áp dụng ít nhất 3 mô hình cùng lúc mới có thể tồn tại bền vững.
Còn việc “đánh doanh nghiệp” để vòi vĩnh, trục lợi, kể cả khi doanh nghiệp có sai phạm thật thì cũng không thể chấp nhận. Việc báo chí đưa tin tiêu cực - nếu có - phải xuất phát từ mục tiêu làm xã hội tốt đẹp hơn, chứ không phải để biến sai phạm thành công cụ kiếm tiền.
Ngày nay, các thủ đoạn tiêu cực rất tinh vi, từ cá nhân tự phát đến các nhóm phóng viên tổ chức đánh theo kiểu “bầy đàn”. Tất cả những hành vi đó đều bị Hội Nhà báo kiên quyết phản đối và không bao giờ chấp thuận.
Chúng tôi đã ban hành “10 điều quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo Việt Nam”, đồng thời, cách đây 2 năm, đã thúc đẩy xây dựng môi trường văn hóa tại các cơ quan báo chí. Nhà báo phải nhận thức rõ rằng nghề nghiệp của mình khi đi theo nghề này là “bán” một sản phẩm dựa trên trách nhiệm của mình, không phải mang tính thương mại thông thường.
Một bài báo có thể ảnh hưởng đến rất nhiều người - có thể làm lung lay danh dự, thậm chí là sinh mệnh của một doanh nghiệp, hay cả một ngành nghề. Phải có trách nhiệm, vì những mục đích cao đẹp của xã hội thì hãy đi làm báo. Nếu làm báo mang tính “đánh đấm”, tạo nguồn thu thì người đó không xứng đáng với hai chữ “nhà báo”.
Giữ lửa nghề, đổi mới tư duy
PV: Theo ông, để nâng cao đạo đức cách mạng của người làm báo, ngoài các chế tài và quy định hành chính, cần bổ sung những giải pháp nào mang tính giáo dục lâu dài đặc biệt là trong đào tạo báo chí ở các trường đại học?
Ông Lê Quốc Minh: Theo cách thức thông thường, cá nhân những người làm báo là những người phải tự hoàn thiện
chính mình. Hội nhà báo hay các cơ quan quản lý có các biện pháp hành chính chỉ mang tính chất nhất thời. Kể cả Hội Nhà báo có hội đồng xử lý kỷ luật sẽ xử lý mạnh mẽ, thậm chí loại bỏ cá nhân vi phạm ra khỏi hệ thống. Tuy nhiên đây cũng chỉ là cách thức xử lý vụ việc. Nên vai trò cốt yếu quan trọng nằm ở các cơ quan báo chí.
Các cơ quan báo chí cần có quan điểm rõ ràng không dung túng, không chấp nhận những cá nhân có hành vi vi phạm đạo đức nghề nghiệp. Ai vi phạm thì phải loại bỏ, không để tiếp tục tồn tại trong hệ thống.
Trên thế giới, đã có những trường hợp phóng viên ảnh gian dối, lập tức bị cho thôi việc và sau đó cũng không thể làm ở bất kỳ cơ quan báo chí nào khác, vì uy tín đã bị giảm sút.
Ở Việt Nam cũng cần xây dựng văn hóa đó, nếu ai đã từng bị kỷ luật vì vi phạm đạo đức, thì các cơ quan khác cũng không nên tiếp nhận. Cách làm này mới có thể loại bỏ được những “con sâu” làm hỏng môi trường báo chí.
PV: Ông kỳ vọng điều gì ở thế hệ nhà báo trẻ trong việc “giữ lửa” truyền thống cách mạng và “thắp sáng” đổi mới tư duy trong môi trường truyền thông hiện đại?
Ông Lê Quốc Minh: Thế hệ nhà báo trẻ luôn có những cách tiếp cận mới mẻ và đặc biệt nhanh nhạy với công nghệ. Dù họ có thể còn thiếu kinh nghiệm, nhưng lại có nhiệt huyết mạnh mẽ và sự tò mò - đó là một yếu tố rất quan trọng với người làm báo.
Họ cũng được trang bị các công cụ làm báo hiện đại, kể cả những công nghệ làm báo mới. Vì vậy, tôi kỳ vọng rằng lớp phóng viên trẻ sẽ dễ dàng bắt nhịp với cách làm báo hiện đại trên thế giới và có thể tạo ra những sản phẩm sáng tạo, hấp dẫn.
Chúng ta không thể cứ mãi duy trì những cách viết, cách quay phim, cách dựng phóng sự theo lối mòn truyền thống - vốn đã không còn phù hợp với thói quen tiếp nhận thông tin của phần đông công chúng hiện nay. Giới trẻ có thể là lực lượng tiên phong thay đổi điều đó.
Tuy nhiên, dù là nhà báo trẻ hay người đã có nhiều năm làm nghề, thì điều quan trọng vẫn là phải tuân thủ đạo đức nghề nghiệp một cách nghiêm túc. Nếu không giữ vững đạo đức, rất dễ bị lung lay và mua chuộc.
Trên thế giới, nhiều quốc gia có quy chế rất rõ ràng để hạn chế nguy cơ này. Ví dụ, nhà báo viết mảng thể thao thì không được nhận vé mời xem thi đấu, nhà báo viết về chứng khoán thì không được phép đầu tư cổ phiếu. Những quy định như vậy giúp đảm bảo tính khách quan, trung thực của người làm báo.
Ở Việt Nam, chúng ta vẫn chưa có được những quy định cụ thể như vậy.
PV: Nhân dịp 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam, ông có thông điệp gì gửi tới đội ngũ những người làm báo?
Ông Lê Quốc Minh: Thông điệp mà tôi muốn gửi đến đó là chúng ta hãy cố gắng từng ngày và càng chuyên nghiệp càng tốt. Sự chuyên nghiệp không chỉ thể hiện trong cách tác nghiệp, mà còn ở việc tiếp cận công nghệ mới, tiếp thu các phương pháp làm báo hiện đại. Và điều quan trọng hơn là mình luôn có tư duy tích cực, tư duy xây dựng luôn hướng đến mục tiêu mọi bài viết, hình ảnh, video, chương trình phát thanh - truyền hình… đều phải góp phần xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn, chứ không chỉ nhìn vào những mặt tiêu cực của xã hội.
Vâng! Xin cảm ơn ông.
