Những ký ức về mùa thu lịch sử năm ấy vẫn còn nguyên vẹn trong tâm trí cụ Nguyễn Văn Tiên, cán bộ tiền khởi nghĩa, một trong những nhân chứng sống của Cách mạng Tháng Tám tại Huế. Năm nay gần 100 tuổi, cụ Tiên vẫn còn nhớ về khí thế cách mạng sục sôi trong những ngày mùa thu cách mạng năm xưa.
Khi đó, cụ mới 18 tuổi, là học sinh Trường Quốc Học Huế. Sớm giác ngộ lý tưởng cách mạng, cụ trở về quê nhà xã Lộc Bổn (huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế cũ) tham gia phong trào đấu tranh. Là Phó Bí thư Đoàn Thanh niên Cứu quốc xã, Nguyễn Văn Tiên cùng đồng đội tuyên truyền, vận động nhân dân nổi dậy giành chính quyền.
Dưới sự lãnh đạo của lực lượng cách mạng địa phương, Nhân dân nơi đây đã xông lên giành chính quyền tại xã Lộc Bổn vào ngày 15/8/1945. Phong trào nhanh chóng lan rộng ra Tổng An Nong, rồi toàn huyện Phú Lộc lúc bấy giờ vào ngày 19/8. Đỉnh cao là ngày 23/8/1945, hàng vạn người dân từ các huyện hành quân về thành phố Huế, tổ chức mít tinh, tuần hành, bao vây các cơ quan đầu não của chính quyền tay sai, chính thức giành chính quyền tại tỉnh lỵ Thừa Thiên Huế lúc đó.
Cụ Nguyễn Văn Tiên nhớ lại: “Thời kỳ đó, tôi được kết nạp vào Đoàn Thanh niên Cứu quốc. Lúc đó, tôi 18 tuổi, làm Phó Bí thư Đoàn Thanh niên Cứu quốc xã, vận động đồng bào ngày 15/8 giành chính quyền ở xã, xong chúng tôi huy động dân kéo đến giành chính quyền ở Tổng An Nong, huyện Phú Lộc (cũ). Đến 19/8, tiếp tục huy động đi giành chính quyền huyện Phú Lộc, rồi 23/8 huy động dân giành chính quyền tỉnh".
Cuộc cách mạng thành công nhờ có sức mạnh đoàn kết toàn dân, đã “giác ngộ” được cả những người từng đứng bên kia chiến tuyến.
Ông Nguyễn Trung Chính, 96 tuổi, nguyên Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế (nay là TP Huế) cho rằng, thật hiếm có một cuộc chuyển giao quyền lực lịch sử nào trên thế giới diễn ra trong không khí trật tự, hòa bình như tại Huế. Sự kiện vua Bảo Đại thoái vị ngày 30/8/1945 là một dấu ấn lịch sử, nơi chế độ quân chủ phong kiến chấm dứt trong sự đồng thuận của lịch sử và lòng người: “Dấu ấn đặc biệt nhất ở Huế khi nói đến cách mạng Tháng 8 là phải nói đến chyện Bảo Đại thoái vị trao ấn kiếm để góp phần cùng cả nước tổng khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi một cách trọn vẹn, không đổ máu. Tất cả mọi hoạt động đi đến đỉnh cao nhất là lật đổ chế độ phong kiến”.
Ngay từ khi Trung ương Đảng ban hành Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” vào tháng 3/1945, Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế đã chủ động xác định thời cơ, phát động phong trào khởi nghĩa. Từ ngày 18 đến 22/8/1945, các Ủy ban Khởi nghĩa ở các huyện trong tỉnh lần lượt nổi dậy giành chính quyền thắng lợi. Tại thành phố Huế, ngày 22/8, quần chúng nhân dân vùng lên biểu tình, chiếm lĩnh hầu hết cơ quan, công sở và doanh trại lính Bảo an. Tối cùng ngày, Ủy ban Khởi nghĩa tỉnh đã gửi tối hậu thư buộc vua Bảo Đại thoái vị.
Chiều 23/8/1945, hàng vạn người dân Huế và các đội cứu quốc quân tiến về sân vận động Huế, mang theo cờ đỏ sao vàng, hô vang các khẩu hiệu: “Việt Nam độc lập muôn năm!”, “Nước Việt Nam của người Việt Nam!”. Khí thế cách mạng của quần chúng nhân dân đã biến cuộc mít tinh của Chính phủ Trần Trọng Kim tổ chức nhằm mừng sự kiện Nhật trao trả quyền cai trị Nam Kỳ cho triều đình Huế ở sân vận động Huế thành cuộc biểu dương lực lượng cách mạng. Tại đây, đồng chí Tố Hữu, Chủ tịch Ủy ban Khởi nghĩa đọc diễn văn tuyên bố chính quyền đã về tay nhân dân, đồng thời giới thiệu ra mắt Ủy ban Nhân dân Cách mạng lâm thời tỉnh Thừa Thiên Huế.
Nhà nghiên cứu Dương Phước Thu nhận định, thắng lợi Cách mạng Tháng Tám tại Huế đến nay vẫn mang giá trị lịch sử sâu sắc. Đây là minh chứng cho tầm nhìn chiến lược và bản lĩnh lãnh đạo của Đảng, đã tổ chức một cuộc tổng nổi dậy có tổ chức, có mục tiêu và chiều sâu chính trị.
Theo ông Dương Phước Thu, đó không chỉ là cuộc cách mạng của giai cấp công - nông mà là của toàn dân, nơi tinh thần “đồng lòng, đồng sức” tỏa sáng. “Cách mạng Tháng 8 thành công ở Huế đến hôm nay vẫn còn nguyên giá trị. Thứ nhất là lòng yêu nước của Nhân dân, khát vọng hoà bình, giải phóng bản thân, giải phóng gia đình và giải phóng quốc gia. Xây dựng quốc gia độc lập, hoà bình. Thứ hai là quyền của người dân được phát huy. Cách mạng Tháng 8 thành công là sức mạnh đoàn kết toàn dân tộc, thống nhất xung quanh một chính đảng có tổ chức, có sự lãnh đạo và tự họ đồng lòng, đồng sức, đứng lên thành một đội ngũ, giành chính quyền”.
80 năm đã trôi qua nhưng ký ức về mùa thu năm ấy vẫn là mạch nguồn tinh thần bất tận cho các thế hệ tiếp nối. Ngày nay, Huế vẫn còn đó những chứng tích như Ngọ Môn rêu phong, sân vận động từng là nơi Nhân dân họp mặt và con đường mang tên 23/8 phía trước Ngọ Môn… như những lời nhắc nhở thế hệ hôm nay về một mùa thu lịch sử, khi Nhân dân làm nên thắng lợi bằng ý chí, trí tuệ và khát vọng tự do. Cách mạng Tháng Tám tại Huế không chỉ là một sự kiện lịch sử mà là biểu tượng của lòng dân, của trí tuệ tổ chức và của khát vọng độc lập sâu sắc.
