Quan điểm trên được GS.TS Nguyễn Thiện Nhân đề cập khi thảo luận bàn tròn tại Hội thảo khoa học Quốc gia với chủ đề "Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9: Giá trị thời đại và sức sống trường tồn", diễn ra chiều 14/8.
Tại hội thảo, ông Nguyễn Thiện Nhân đặt vấn đề về những thay đổi có thể xảy ra với quốc tế và Việt Nam trong 80 năm tới.
"Trước năm 2008, sự phát triển kinh tế thần kỳ của Nhật Bản với tôi luôn là hình mẫu về sự năng động, sáng tạo, hiệu quả. Năm 2008, với tư cách là Phó Thủ tướng, Trưởng Ban Chỉ đạo Quốc gia về công tác dân số, kế hoạch hóa gia đình, tôi có tìm hiểu sâu hơn về sự phát triển của Nhật Bản và nhận thấy mô hình phát triển của nước này đang gặp vấn đề tăng trưởng không bền vững", GS Nguyễn Thiện Nhân kể.
Ông dẫn số liệu, sau 33 năm tăng trưởng kinh tế vượt bậc, GDP bình quân đầu người năm 1995 của Nhật Bản đạt 44.200 USD, bằng 154% của Mỹ, là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.
Nhưng 30 năm tiếp theo, Nhật Bản rơi vào giai đoạn trì trệ kinh tế, GDP bình quân đầu người năm 2024 là 32.456 USD, chỉ bằng 73,47% năm 1995 và tương đương năm 1992 (31.993 USD).
Bên cạnh đó, năm 2006, Viện Nghiên cứu Quốc gia về Dân số và An ninh xã hội thuộc Đại học Tohoku dự báo, dân số Nhật Bản sẽ giảm còn 50 triệu vào năm 2100, 10 triệu vào năm 2200...
"Năm 2023, Thủ tướng Kishida đã nói trước Hạ viện: Khủng hoảng lớn nhất hiện nay của Nhật Bản là khủng hoảng dân số. Phải giải quyết bây giờ hoặc không bao giờ giải quyết được", GS Nguyễn Thiện Nhân nói.
Nguyên Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân cũng dẫn số liệu tại Hàn Quốc, sau 43 năm tăng trưởng vượt bậc, GDP bình quân đầu người năm 2018 đạt 33.400 USD. Giai đoạn 2019-2024, GDP bình quân đầu người của Hàn Quốc trung bình là 33.381 USD (bằng năm 2018).
Năm 2014, Cơ quan nghiên cứu của Quốc hội Hàn Quốc dự báo, dân số nước này đạt đỉnh khoảng 52 triệu người vào năm 2020, sau đó giảm còn 20 triệu vào năm 2100, 3 triệu vào năm 2200, 1 triệu vào năm 2300 và đến năm 2750 sẽ không còn người Hàn Quốc nào.
"Xét trên góc độ toàn thế giới, tổng tỷ suất sinh giảm từ 3,61% năm 1980 xuống còn 2,23% năm 2021 và dự báo còn 2,1% (mức sinh thay thế) vào năm 2030, đánh dấu một thời điểm rất quan trọng của nhân loại. Từ sau năm 2030, nhân loại bước vào giai đoạn phát triển con người không bền vững. Tổng tỷ suất sinh năm 2050 là 1,83%, năm 2100 là 1,59%", GS Nhân dự báo.
Từ thực tế này, ông Nguyễn Thiện Nhân đưa ra kết luận: Tất cả các nước thu nhập cao đang phát triển nhưng không bền vững về con người. Thế kỷ XX, về tổng thể, nhân loại phát triển con người bền vững, trừ các nước có thu nhập cao. Thế kỷ XXI là sự chuyển đổi của nhân loại từ phát triển con người bền vững sang phát triển con người không bền vững (sau năm 2030).
Theo ông, nếu các quốc gia không coi phát triển con người bền vững là tiền đề số một thì sớm hay muộn cũng dẫn đến tình trạng con người suy thoái, kinh tế suy thoái và dân tộc diệt vong.
"Để có con người bền vững thì cứ một gia đình phải có ít nhất 2 con. Nhưng nếu thu nhập của hai vợ chồng không đủ nuôi 2 con, tức là mức thu nhập đó không đủ trang trải cho 4 người thì họ sẽ không sinh 2 con. Giải pháp thực tế nhất là phải chuyển từ trả lương tối thiểu sang lương đủ sống cho gia đình 4 người", GS.TS Nguyễn Thiện Nhân nói.
GS.TS Nguyễn Thiện Nhân nhấn mạnh, không có sự đánh đổi giữa con người bền vững và tăng trưởng kinh tế, mà chỉ có hai sự lựa chọn: Tăng trưởng kinh tế cao vài chục năm, sau đó đi xuống hoặc trong mỗi bước tăng trưởng kinh tế cao phải đảm bảo tái tạo con người.
Ông phân tích, nếu chỉ tập trung tăng trưởng kinh tế thì có thể thành công trong khoảng 25-40 năm (Trung Quốc đã thành công 26 năm, Nhật Bản thành công 33 năm và Hàn Quốc đã thành công 43 năm), nhưng sau đó kinh tế sẽ suy giảm vì không đủ lao động.
Để đảm bảo mục tiêu tăng trưởng kinh tế cao song hành với việc tái tạo con người, GS Nguyễn Thiện Nhân cho rằng Chính phủ chịu trách nhiệm phát triển đất nước thì phải thống nhất trong toàn xã hội rằng phát triển bền vững là yêu cầu bắt buộc.
"Trong kinh tế thị trường bao giờ cũng có nguy cơ xung đột lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân; vai trò của Nhà nước là tạo sự hài hòa lợi ích. Hài hòa ở đây là cho phép doanh nghiệp theo đuổi mục tiêu lợi nhuận tối đa nhưng có điều kiện là phải cho người lao động mức tiền lương đủ nuôi gia đình có 2 con. Đây là trách nhiệm của Nhà nước và doanh nghiệp phải chia sẻ", GS.TS Nguyễn Thiện Nhân nhấn mạnh.
Ông Nhân kiến nghị Chính phủ chuyển từ quy định lương tối thiểu sang quy định lương đủ sống cho gia đình 4 người theo lộ trình và nâng mức giảm trừ gia cảnh sát thực tế khi đánh thuế thu nhập cá nhân, để người lao động có đủ thu nhập cần thiết nuôi 2 con trong gia đình mà không cần tăng lương quá nhiều.
Song, thống kê của một số nước cho thấy mức lương đủ sống cho gia đình 4 người gấp đôi mức lương tối thiểu nên theo ông, doanh nghiệp sẽ có xu hướng "chống" lại quy định này.
"Nhưng nếu doanh nghiệp hôm nay không trả lương đủ sống để một gia đình nuôi được 2 con thì 30 năm sau, 50 năm sau, chính doanh nghiệp không có lao động", nguyên Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân nói thêm.
