Từ Phủ Thống sứ đến biểu tượng giành độc lập
Trước khi trở thành biểu tượng cách mạng, mảnh đất này từng là nơi tọa lạc Chùa Báo Ân bên Hồ Gươm, nay chỉ còn lại tháp Hòa Phong. Năm 1918, thực dân Pháp xây dựng Phủ Thống sứ Bắc Kỳ, biến nơi đây thành trung tâm điều hành bộ máy cai trị ở miền Bắc.
Ngày 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp, tòa nhà đổi tên thành Phủ Khâm sai Bắc Kỳ, phục vụ cho chính quyền bù nhìn thân Nhật. Suốt hơn hai thập kỷ, đây là “tọa độ quyền lực” của các thế lực ngoại bang, in đậm dấu ấn của thời kỳ Việt Nam mất độc lập.
Mùa thu 1945 – Khoảnh khắc chuyển giao chủ quyền
Sáng 19/8/1945, trong khí thế sục sôi của Cách mạng Tháng Tám, hàng vạn nhân dân Thủ đô từ Quảng trường Nhà hát Lớn tiến thẳng đến Phủ Khâm sai. Cánh cửa quyền lực của kẻ cai trị bị đập tan. Lá cờ đỏ sao vàng tung bay trên mái nhà – từ đây, tòa nhà mang tên Bắc Bộ Phủ và đi vào sử sách như một biểu tượng của ngày nhân dân giành chính quyền về tay mình.
Từ giây phút ấy, tòa nhà mang tên Bắc Bộ Phủ và đi vào sử sách như biểu tượng trực quan của sự chuyển giao chủ quyền – từ tay thực dân sang nhân dân. Hành động giương cao quốc kỳ đã biến công trình kiến trúc thuộc địa này thành dấu ấn thị giác của nền độc lập non trẻ.
Sau thắng lợi, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã làm việc tại Bắc Bộ Phủ. Trong những ngày tháng lịch sử này, nơi đây trở thành trung tâm điều hành đất nước, bàn thảo những quyết sách quan trọng để củng cố nền độc lập non trẻ, chuẩn bị đối phó với âm mưu quay lại xâm lược của thực dân Pháp.
Tiếng súng mở màn Toàn quốc kháng chiến
Đêm 19 rạng sáng 20/12/1946, tiếng súng từ Hà Nội vang lên, mở đầu Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bắc Bộ Phủ trở thành một chiến lũy. Một đại đội Vệ quốc đoàn, được xe tăng yểm trợ, đã chiến đấu ngoan cường chống lại quân Pháp. Trận đánh ở đây là một trong những trận ác liệt nhất, kéo dài nhất trong những ngày đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, ghi dấu tinh thần “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh” của người dân Thủ đô.
Nếu ngày 19/8/1945 Bắc Bộ Phủ chứng kiến khoảnh khắc giành chính quyền, thì đêm 19/12/1946, nơi đây chứng kiến sự quyết tâm giữ chính quyền của nhân dân ta.
Biểu tượng bất tử của ý chí độc lập
Hòa bình lập lại sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Bắc Bộ Phủ được tu sửa, trở thành một phần của Nhà khách Chính phủ ngày nay. Tòa nhà trở thành nơi tiếp đón nguyên thủ quốc gia, đoàn ngoại giao cấp cao từ khắp năm châu, góp phần khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.
Sự chuyển đổi ấy cho thấy tiến trình trưởng thành của quốc gia độc lập: từ chiến đấu bảo vệ tự do đến tham gia xây dựng hòa bình và hợp tác quốc tế.
Bắc Bộ Phủ không chỉ là một công trình kiến trúc nằm giữa lòng Hà Nội, mà còn là biểu tượng chính trị gắn với hai thời khắc bản lề của dân tộc – Cách mạng Tháng Tám 1945 và Toàn quốc kháng chiến 1946. Nằm trong “bản đồ ký ức” của Thủ đô cùng Hồ Gươm, Nhà hát Lớn, Tràng Tiền, Ngô Quyền, nơi đây vừa lưu giữ những ký ức hào hùng, vừa hòa vào nhịp sống thường nhật của người dân. Từ một công trình kiểu Pháp mang dấu ấn thuộc địa, Bắc Bộ Phủ đã trở thành minh chứng sống động cho khả năng chuyển hóa di sản thành biểu tượng tự do.
Hơn cả một di tích, đây là nơi giúp thế hệ hôm nay cảm nhận sâu sắc tinh thần “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”. Bắc Bộ Phủ - từ một pháo đài quyền lực thuộc địa, trở thành biểu tượng bất tử của ý chí tự do, mãi là điểm hẹn để mỗi người Việt Nam gìn giữ và tiếp nối ngọn lửa mà cha ông đã thắp lên từ mùa thu cách mạng năm ấy.
