Chính phủ đề xuất chỉ áp dụng Luật Đấu thầu đối với hoạt động lựa chọn nhà thầu của DNNN thuộc đối tượng quy định tại khoản 1 Điều 88 Luật Doanh nghiệp (doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ; doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ hoặc tổng số cổ phần có quyền biểu quyết), đồng thời bãi bỏ điểm c khoản 1 Điều 1 Luật Đấu thầu hiện hành để không áp dụng luật này đối với hoạt động lựa chọn nhà thầu thuộc các dự án có sử dụng vốn nhà nước, vốn của DNNN từ 30% trở lên hoặc dưới 30% nhưng trên 500 tỷ đồng trong tổng mức đầu tư của dự án.
Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính – Ngân sách của Quốc hội Lê Quang Mạnh cho biết, hiện vẫn có hai loại ý kiến ủng hộ và không ủng hộ phương án trên nên dự thảo thể hiện thêm phương án quy định đối tượng áp dụng đối với dự án đầu tư của DNNN và doanh nghiệp có trên 50% vốn thuộc sở hữu của doanh nghiệp Nhà nước.
Nên hay không nên?
Không nhất trí với phương án của Chính phủ, Đại biểu Đỗ Thị Việt Hà (đoàn Bắc Giang) cho biết, thực tế nhiều DNNN thành lập các pháp nhân, công ty con phục vụ sản xuất kinh doanh.
Qua tổng hợp số liệu khảo sát của Ủy ban TCNS đối với 13 tập đoàn, tổng công ty cho thấy, số dự án thực hiện đấu thầu ở công ty mẹ chỉ chiếm 17%, 83% còn lại được thực hiện ở các công ty con, trong đó, số dự án đấu thầu của các công ty con là “doanh nghiệp có vốn của doanh nghiệp nhà nước 100% vốn điều lệ” là 65%; số dự án được đấu thầu của công ty con là “doanh nghiệp có vốn của doanh nghiệp nhà nước có từ 50% đến 99% vốn điều lệ” là 18%.
“Với quan điểm nơi đâu sử dụng vốn ngân sách thì phải có cơ chế phòng chống tham nhũng, tiêu cực; cần cơ chế đấu thầu để công khai, minh bạch” – bà Việt Hà nêu quan điểm.
Ngoài ra, hiện quy định về đấu thầu đã rõ ràng, thủ tục minh bạch, thời gian áp dụng đấu thầu không còn mất quá nhiều thì không làm giảm khả năng linh hoạt hay bỏ lỡ kinh doanh. Đấu thầu còn giúp lựa chọn nhà thầu đủ năng lực, mang lại hiệu quả, công bằng.
Đại biểu Lê Thị Song An (đoàn Long An) bày tỏ thống nhất với phương án 2 để đảm bảo tính khả thi, tính pháp lý, đồng thời tránh việc lạm dụng các cơ chế khác để né tránh các quy định của Luật Đấu thầu, bảo toàn các nguồn vốn đầu tư của nhà nước, giúp quá trình lựa chọn nhà thầu công khai, minh bạch.
Đại biểu Trần Văn Tiến (đoàn Vĩnh Phúc) lựa chọn phương án 2, tuy nhiên, ông cho rằng với DNNN nắm giữ từ 50% vốn điều lệ trở xuống thì nên do doanh nghiệp quyết định theo Luật Doanh nghiệp, khi đó vốn nhà nước trong doanh nghiệp có thể nắm giữ đến 50% vốn điều lệ nhưng không kiểm soát được.
“Mặt khác, khi doanh nghiệp liên doanh, liên kết với doanh nghiệp khác nhưng tỷ trọng vốn của doanh nghiệp nhà nước thực hiện gói thầu, dự án chưa đến 50% thì được xử lý như thế nào?” – đại biểu đặt vấn đề và đề nghị cơ quan soạn thảo cần làm rõ.
Không đồng tình với phương án 2, Đại biểu Tạ Văn Hạ (đoàn Quảng Nam) nhấn mạnh, khuyến khích tham gia hoạt động đấu thầu nhưng không có nghĩa các hình thức lựa chọn nhà thầu khác là không tốt. Điều quan trọng là đảm bảo không thất thoát vốn của nhà nước, công khai minh bạch; đồng thời đảm bảo quyền định đoạt tài sản, linh hoạt, chủ động trong thực hiện và khuyến khích xã hội hoá.
Theo ông, cần xác định vốn, ngân sách của Nhà nước sử dụng trong dự án chiếm tỉ lệ bao nhiêu thì phải đấu thầu chứ không nên căn cứ vào doanh nghiệp mà Nhà nước chiếm bao nhiều phần trăm vốn điều lệ. Có trường hợp DNNN chỉ góp chưa đến 50% vốn của dự án, số vốn ngoài ngân sách cao hơn thì nên để họ có quyền chủ động hình thức lựa chọn thầu. Đại biểu Tạ Văn Hạ ủng hộ phương án mà Chính phủ đề xuất.
Cùng quan điểm, đại biểu Phan Đức Hiếu (đoàn Thái Bình) cho rằng, Luật Đấu thầu không phải là công cụ duy nhất quản lý DNNN vì còn có các cơ chế giám sát khác, do đó không nên mở rộng phạm vi áp dụng đối với công ty con của DNNN. Bởi, nếu áp dụng có thể làm hoạt động sản xuất của doanh nghiệp bị ảnh hưởng, qua đó ảnh hưởng lợi ích của nhà đầu tư, lợi ích của Nhà nước.
"Với DN, không chỉ tiền bạc mà còn thời cơ và thời gian"
Tranh luận với ý kiến của đại biểu Phan Đức Hiếu và Tạ Văn Hạ, ông Lê Hoàng Anh (đoàn Gia Lai) cho rằng, nếu khẳng định đấu thầu đảm bảo cạnh tranh hiệu quả, công bằng thì trách nhiệm của DNNN phải dẫn đầu thực hiện để các DN khác làm theo mới là phù hợp.
Hơn nữa, ông cho biết, qua làm việc với doanh nghiệp tư nhân cũng như doanh nghiệp có vốn nhà nước dưới 50% và nghiên cứu quy định, quy chế của doanh nghiệp thì thấy rằng họ cơ bản thực hiện theo pháp luật về đấu thầu do Quốc hội ban hành.
Cũng sử dụng quyền tranh luận, đại biểu Nguyễn Hữu Toàn nói rằng Quốc hội đang bàn Luật Đấu thầu như là công cụ để quản lý, kiểm soát việc sử dụng tiền của ngân sách, nguồn thu có nguồn gốc ngân sách và nếu không mang lại hiệu quả thì 2 lần sửa đổi luật đã không áp dụng.
Dẫn số liệu khảo sát từ 13 tập đoàn, tổng công ty, ông Nguyễn Hữu Toàn phân tích, có năm trên 17 nghìn gói thầu được triển khai, nếu áp dụng phương án 1 thì tỉ lệ phải đấu thầu chỉ khoảng 17%, trong khi áp dụng phương án 2 thì giá trị tiết kiệm cao hơn. Hơn nữa, các nước cũng thực hiện từ lâu và trở thành thông lệ quốc tế.
Nhưng theo đại biểu Trương Trọng Nghĩa (đoàn TP.HCM) nói, DNNN giờ đi đầu tư vào DN khác với số vốn có khi chỉ chiếm 5-10% mà phải chịu chi phối bởi Luật Đấu thầu là không cần thiết.
“DN chịu trách nhiệm kết quả cuối cùng. Khi tham gia đấu thầu, trong đầu họ không chỉ là tiền bạc mà còn thời cơ, thời gian, thậm chí quen biết cũng là yếu tố có lợi nếu không tiêu cực. Ai tham nhũng, tiêu cực thì có thanh tra, kiểm tra, điều tra để trị, chứ không phải dùng luật này khắc phục được việc đó” – ông Trương Trọng Nghĩa bày tỏ ủng hộ phương án 1.
Báo cáo giải trình ý kiến của các đại biểu về nội dung này, Bộ trưởng Bộ KH-ĐT Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh, phương án 1 do Chính phủ trình không làm thu hẹp phạm vi áp dụng đối với các gói thầu sử dụng vốn nhà nước và vốn của DNNN, đồng thời cũng không tạo ra khoảng trống pháp luật trong quản lý vốn nhà nước tại các doanh nghiệp khác, vẫn đảm bảo quản lý chặt chẽ vốn của Nhà nước.
Dự thảo luật đã quy định tất cả các hoạt động lựa chọn nhà thầu có sử dụng vốn ngân sách nhà nước đều thuộc phạm vi điều chỉnh của luật này. Tức là khi đã sử dụng bất kỳ vốn của nhà nước thì doanh nghiệp nhà nước hay không phải doanh nghiệp nhà nước đều phải thực hiện đấu thầu theo quy phạm điều chỉnh của luật này.
Luật Doanh nghiệp quy định từ 50% vốn điều lệ trở lên là DNNN. Vốn đi vay và vốn tự có cũng là vốn của Nhà nước nhưng tính chất của nó khác nhau vì Nhà nước không cấp vốn thẳng cho các doanh nghiệp đó để đi góp vốn vào các doanh nghiệp khác.
DNNN phải có trách nhiệm bảo toàn, sử dụng có hiệu quả nguồn vốn của nhà nước đầu tư vào doanh nghiệp. Nhà nước không can thiệp vào các hoạt động đầu tư, kinh doanh của DNNN tại các doanh nghiệp khác, phải bảo đảm doanh nghiệp nhà nước hoạt động theo cơ chế thị trường, lấy hiệu quả kinh tế làm tiêu chí để đánh giá chủ yếu, làm sao để đảm bảo tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm và cạnh tranh bình đẳng theo luật pháp./.
