Tết Thanh minh là dịp lễ quan trọng trong văn hóa tâm linh của người Việt, thể hiện lòng kính trọng, biết ơn đối với tổ tiên và những người đã khuất. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết rõ cách thức tổ chức cũng như các lễ vật cần chuẩn bị cho ngày này. Việc chuẩn bị cho Tết Thanh minh cần sự tỉ mỉ và hiểu biết về những nghi thức truyền thống.
Năm 2025, tiết Thanh minh bắt đầu từ ngày 4/4 và kết thúc vào ngày 19/4 Dương lịch. Ngày Tết Thanh minh (4/4) nhằm vào thứ Sáu ngày 7/3 Âm lịch.
Cần chuẩn bị gì để cúng Tết Thanh minh?
Theo truyền thống, lễ cúng Tết Thanh minh thường diễn ra ở hai địa điểm là phần mộ tổ tiên và tại nhà. Mỗi nơi có những yêu cầu riêng về lễ vật và nghi thức.
Lễ cúng Tết Thanh minh ở mộ
Việc tảo mộ thường vào dịp này rất quan trọng để con cháu chăm sóc, dọn dẹp phần mộ của tổ tiên thêm sạch sẽ, khang trang.
Lễ cúng Tết Thanh minh tại phần mộ tổ tiên có thể được thực hiện theo lễ chay hoặc lễ mặn, tùy thuộc vào điều kiện và truyền thống từng gia đình. Dù là hình thức nào, các lễ vật cơ bản không thể thiếu gồm hương, đèn, chè, rượu, nước, trầu cau, tiền vàng và trái cây.
Với mâm cỗ chay, có thể chuẩn bị xôi chè, oản chuối, bánh, nước, gạo muối, bỏng, và chén mật ong. Đối với mâm cỗ mặn, ngoài những lễ vật trên, còn có thêm rượu thịt, xôi, gà luộc hoặc khoanh giò.
Khi thắp hương tại mộ, nếu có nhiều bát hương, cần thắp hương cho tất cả các bát, lễ vật có thể được dùng chung. Các lễ vật nên được sắp xếp gọn gàng trên đĩa, lót chiếu hoặc khăn khi bày dưới đất và phải đặt tại nơi bằng phẳng trước khi thực hiện nghi lễ cúng.
Sau khi hoàn tất nghi thức cúng, đợi hương cháy khoảng 2/3 thì tiến hành lễ tạ, hóa vàng và xin lộc về nhà để làm lễ gia thần và gia tiên. Nếu có bài cúng viết ra giấy, sau khi đọc xong cũng đem hóa.
Theo phong tục của người Việt, trong dịp Thanh minh, mọi người thường mang theo xẻng, cuốc ra nghĩa trang để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, loại bỏ cỏ dại và cây bụi mọc trên mộ, tránh tình trạng bị rắn, chuột đào hang hay thu hút trâu bò đến phá hoại.
Đối với những khu mộ đã xây, việc quét dọn sạch sẽ được thực hiện kỹ càng, sau đó người tảo mộ thắp hương và đặt lễ để cúng bái.
Lễ cúng Tết Thanh minh tại nhà
Dù là một ngày lễ lớn, mâm cúng Tết Thanh minh không nhất thiết phải cầu kỳ mà được chuẩn bị phù hợp với điều kiện của mỗi gia đình hay theo phong tục từng vùng miền. Điều quan trọng là lòng thành của con cháu được gửi gắm qua từng món ăn, từng lễ vật.
Mâm cúng Tết Thanh minh thường bao gồm các món truyền thống như xôi, gà luộc, canh măng, miến và một món xào. Bên cạnh đó, còn có những lễ vật truyền thống như hoa quả, hoa tươi, trầu cau, và vàng mã. Đặc biệt, đối với các gia đình theo Phật giáo, mâm cúng chay sẽ được chuẩn bị thay cho mâm cỗ mặn.
Trong trường hợp điều kiện không cho phép, cỗ cúng có thể giản lược, chỉ cần hoa tươi, trái cây, và bánh kẹo.
Trước khi tiến hành cúng Tết Thanh minh tại nhà, việc dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ và lau chùi bàn thờ gia tiên là rất cần thiết. Người đứng ra thắp hương cần phải mặc quần áo chỉnh tề, sạch sẽ, thể hiện sự tôn trọng tổ tiên. Khi thắp hương, người cúng sẽ tiến hành vái lạy và đọc văn khấn, bày tỏ lòng thành kính và tôn trọng. Sau khi tuần hương cháy hết, gia đình có thể hóa vàng và xin thụ lộc.
Tết Thanh minh là một dịp quan trọng để con cháu thể hiện lòng hiếu thảo và gắn kết truyền thống gia đình. Việc chuẩn bị lễ cúng đúng cách không chỉ giúp tôn vinh người đã khuất mà còn mang lại ý nghĩa sâu sắc cho người sống.
