Khi Tổng thống Harry S. Truman ký luật thành lập Bộ Quốc phòng thay cho Bộ Chiến tranh vào tháng 8/1949, chỉ 16 ngày sau, Liên Xô thử nghiệm thành công vũ khí hạt nhân và báo hiệu một kỷ nguyên đối đầu đầy nguy hiểm trong Chiến tranh Lạnh.
Đó là giai đoạn đầy lo sợ với người Mỹ. Cái tên mới “Bộ Quốc phòng” phản ánh thời kỳ mà răn đe trở thành yếu tố sống còn - bởi nếu chiến tranh nổ ra giữa các siêu cường, hậu quả có thể hủy diệt cả hành tinh. Trong nhiều thập kỷ, khả năng tránh được một cuộc đối đầu hạt nhân hay xung đột trực tiếp giữa các siêu cường dường như rất mong manh. Vì vậy, nhiều nhà sử học cho rằng thành tựu lớn nhất của Chiến tranh Lạnh chính là nó phần lớn vẫn “lạnh”, bất chấp chiến tranh Triều Tiên, khủng hoảng tên lửa Cuba và các cuộc chạy đua vũ trang.
Trở lại tên gọi cũ
Sắc lệnh hành pháp mà ông Trump ban hành ngày 5/9 nhằm khôi phục lại tên gọi “Bộ Chiến tranh” cho Lầu Năm Góc không chỉ đơn thuần là trở lại tên gọi cũ hay khẳng định tính cứng rắn. Trong bối cảnh răn đe trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, từ mặt đất đến không gian mạng và vũ trụ, ông Trump cho rằng cần quay trở lại “thời kỳ hoàng kim”.
Ông Trump cho rằng tên gọi Bộ Quốc phòng đã được sử dụng hơn 70 năm và “mang tính chính trị thái quá”. Ông nhấn mạnh việc khôi phục tên gọi Bộ Chiến tranh là “thích hợp hơn nhiều, đặc biệt trong bối cảnh thế giới hiện nay”.
Việc đổi tên cho thấy ông Trump đang nỗ lực tái định hình quân đội cho phù hợp với các mục tiêu của ông. Theo đó, ông muốn khơi dậy hình ảnh mạnh mẽ và gửi đi thông điệp Mỹ sẵn sàng hành động cứng rắn bằng sức mạnh quân sự trước mọi thách thức.
Tổng thống Trump không thể thay đổi hoàn toàn tên gọi của Bộ Quốc phòng nếu không có sự chấp thuận từ quốc hội Mỹ, song sắc lệnh mới sẽ cho phép sử dụng Bộ Chiến tranh như “tên gọi phụ”.
Với những ai theo dõi sự thay đổi sâu rộng trong các cơ quan an ninh quốc gia Mỹ suốt 7 tháng qua (kể từ khi ông Trump nhậm chức nhiệm kỳ 2), sắc lệnh này không gây bất ngờ.
“Ở một khía cạnh nào đó, điều này hoàn toàn hợp lý: Chính quyền đương nhiệm đang đưa chúng ta quay lại giai đoạn trước thời Truman”, ông Douglas Lute, cựu sĩ quan Lục quân, từng giữ vai trò quan trọng trong Hội đồng An ninh Quốc gia dưới thời các Tổng thống George W. Bush và Barack Obama, đồng thời là cựu Đại sứ Mỹ tại NATO, nhận định.
“Không chỉ phòng thủ, mà còn tấn công”
“Họ đã gỡ bỏ các quy trình, thể chế và chuẩn mực được thiết lập sau Thế chiến II. Điều đáng lo hơn cả tên gọi chính là những gì họ đã làm”, ông Lute nói, nhắc đến sự nghi ngờ từ các đồng minh rằng Mỹ có sẵn sàng bảo vệ họ hay không, cũng như cách ông Trump xử lý mối quan hệ với Nga. “Một khi niềm tin - vốn là chất keo gắn kết cấu trúc liên minh - bị xói mòn, chúng ta sẽ phải trả giá rất đắt để lấy lại, đó là nếu còn có thể lấy lại được”.
Trong nhiều tháng gần đây, ông Trump dường như ít quan tâm đến việc củng cố răn đe, thay vào đó tập trung đầu tư vào vũ khí mới. Ông đã giải thể phần lớn Cơ quan An ninh mạng và Hạ tầng (CISA) thuộc Bộ An ninh Nội địa, do cơ quan này chịu trách nhiệm bảo vệ hệ thống bầu cử và từng tuyên bố bầu cử năm 2020 là “an toàn nhất trong lịch sử”, trái ngược với cáo buộc gian lận của ông Trump. Ông cũng sa thải tướng 4 sao đứng đầu Cơ quan An ninh Quốc gia (NSA) và Bộ Tư lệnh Không gian mạng Mỹ.
Khoản đầu tư quốc phòng lớn nhất của ông Trump là dự án “Vòm Vàng” - kế hoạch xây dựng hệ thống phòng thủ tên lửa trải dài từ bờ Đông sang bờ Tây, với các vũ khí chống tên lửa đặt trên không gian. Tuy nhiên, trong mắt các đối thủ của Mỹ, hệ thống này giống như một công cụ tấn công hơn là phòng thủ.
Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth là người ủng hộ nhiệt thành nhất ý tưởng đổi tên. Sau sắc lệnh đổi tên, ông Hegseth sẽ trở thành “Bộ trưởng Chiến tranh”. Ông Hegseth cũng thường xuyên nhắc tới việc đưa “tinh thần chiến binh” trở lại quân đội Mỹ.
“Chúng ta đã giành chiến thắng trong Thế chiến I và Thế chiến II không phải với Bộ Quốc phòng, mà là với Bộ Chiến tranh”, ông Hegseth nói trên Fox News, đồng thời nhấn mạnh: “Chúng ta không chỉ phòng thủ, mà còn tấn công”.
Tuy nhiên, ngôn từ cũng mang ý nghĩa lớn với các quốc gia khác, cả đồng minh lẫn đối thủ. Việc đổi tên, nếu được Quốc hội thông qua, sẽ vô tình củng cố luận điệu cho rằng những tuyên bố của Washington về hòa bình và luật pháp quốc tế chỉ là vỏ bọc cho một quốc gia sẵn sàng tấn công bất cứ ai bị coi là mối đe dọa.
Một phần trong cuộc “cách mạng Trump”?
Trong Phòng Bầu dục ngày 5/9, ông Hegseth thậm chí gợi ý việc đổi tên sẽ đi kèm với cách tiếp cận ít ràng buộc hơn về pháp lý trong sử dụng vũ lực: “Chúng ta sẽ tấn công, không chỉ phòng thủ. Tối đa sát thương, chứ không phải hợp pháp nửa vời. Hiệu quả bằng vũ lực, chứ không phải đúng chuẩn chính trị. Chúng ta sẽ đào tạo những chiến binh, chứ không chỉ là những người phòng thủ”.
Xét ở một mức độ nào đó, những gì ông Trump và ông Hegseth làm cũng giống như việc “đổi thương hiệu”. Nhiệm vụ của Lục quân, Hải quân, Không quân và Thủy quân Lục chiến, cũng như sự kết hợp giữa phòng thủ và tấn công ở các đơn vị công nghệ cao như Bộ Tư lệnh Không gian mạng hay Bộ Tư lệnh Không gian vũ trụ, đều không thay đổi.
Tuy nhiên, ở một mức độ khác, việc đổi tên quân đội hùng mạnh nhất thế giới - với ngân sách quốc phòng lên tới hàng nghìn tỷ USD - được coi là một phần trong cuộc “cách mạng Trump”. Trong thế giới đó, quyền lực mềm bị gạt bỏ, quyền lực cứng được tôn vinh. Việc đóng cửa Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID), cắt hàng tỷ USD viện trợ đối ngoại cho thấy Mỹ rút khỏi vai trò thúc đẩy dân chủ và hình ảnh “quốc gia nhân ái”.
Ngoại trưởng Marco Rubio cũng khẳng định quan điểm coi nhẹ quyền lực mềm khi bàn giao chức vụ quản lý USAID cho ông Russell T. Vought, Giám đốc Văn phòng Quản lý và Ngân sách. Theo ông Rubio, các chương trình vốn từng được coi là công cụ thu hút thế giới theo giá trị Mỹ giờ chỉ bị xem như thứ “từ thiện đắt đỏ, lãng phí và không liên quan đến lợi ích quốc gia”.
