Thực hiện chủ trương của Đảng về phát triển năng lượng tái tạo tại 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành một số cơ chế khuyến khích phát triển diện năng lượng tái tạo, qua đó đã thúc đẩy phát triển và đạt những kết quả rất quan trọng.
Đến hết năm 2023, tổng công suất nguồn năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời) là 21.664 MW, chiếm khoảng 27% trong hệ thống điện quốc gia; sản lượng điện phát của nguồn điện (gió, mặt trời mặt đất, mặt trời mái nhà) lũy kế năm khoảng 27.317 triệu kWh, chiếm tỷ trọng khoảng 12,75% hệ thống điện quốc gia. Những kết quả này góp phần thực hiện định hướng trong Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện VIII), cam kết của Việt Nam tại Hội nghị COP26 dạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 và bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.
Tuy nhiên, do hệ thống pháp luật chưa hoàn chỉnh, việc phát triển năng lượng tái tạo quá nhanh dẫn đến quá trình triển khai đã có vi phạm, khuyết điểm và được Thanh tra Chính phủ chỉ ra trong KL-1027 với một số vi phạm khuyết điểm có tỉnh điển hình gồm: bổ sung quy hoạch không có căn cứ pháp lý, thủ tục liên quan đến đất đai, nghiệm thu công trình xây dựng, hưởng giá FIT không đúng đối tượng, vi phạm quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất của dự án điện mặt trời mái nhà đầu tư trên đất nông, lâm nghiệp.
Các sai phạm cần phải được bóc tách xử lý với trách nhiệm cụ thể đổi với các cá nhân liên quan. Tuy nhiên, với quy mô các dự án đã đầu tư lên đến 308.409 tỷ đồng (tương đương khoảng 13 tỷ USD), chiếm tỷ trọng công suất khoảng 12,85% và tỷ trọng sản lượng điện khoảng 6,06% của hệ thống điện, việc chậm trễ, không đưa các dự án vào khai thác sử dụng sẽ: gây lãng phí rất lớn nguồn lực xã hội; không tận dụng được nguồn điện sẵn có để bù đắp, bảo đảm cung ứng điện đáp ứng cho mục tiêu tăng trưởng năm 2025 (tăng trưởng kinh tế 8% thì tăng trưởng điện phải gấp 1,5 lần, tức là ở mức 12% năm); gây nguy cơ đổ vỡ, mất khả năng thanh toán, không trả nợ được ngân hàng, phá sản các doanh nghiệp, người dân mất việc làm; ảnh hưởng đến môi trường đầu tư....
Thực hiện chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư về chống lãng phí, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã quyết liệt chỉ đạo triển khai tháo gỡ vướng mắc cho các dự án điện năng lượng tái tạo. Trong đó giao Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình chỉ đạo triển khai rà soát vướng mắc, thống nhất các bộ, ngành, địa phương, đạo xây dựng chủ trương, phương hướng tháo gỡ khó khăn, vướng mắc báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét quyết định. Ngày 7/12/2024, Chính phủ đã họp và thống nhất ban hành Nghị quyết về chủ trương, phương hướng tháo gỡ vướng mắc, khó khăn cho các dự án điện năng lượng tái tạo.
Để sớm đưa được các giải pháp thực hiện, phiên họp Chính phủ tổ chức Hội nghị nhằm công bố các giải pháp đã được Chính phủ thông qua; và lắng nghe ý kiến phát biểu của doanh nghiệp, địa phương và các bộ, ngành về các giải pháp tháo gỡ và quyết tâm thực hiện các giải pháp trong thời gian tới.
Kết luận hội nghị, Thủ tướng Phạm Minh Chính nêu rõ việc cần thiết phải tháo gỡ ngay các vướng mắc để triển khai, đưa vào khai thác sử dụng đối với các dự án điện năng lượng tái tạo.
Thủ tướng cho biết, các dự án điện năng lượng tái tạo gồm điện gió, điện mặt trời đã được đầu tư với quy mô hơn 306 nghìn tỷ đồng (tương đương 13 tỷ USD), chiếm tỷ trọng công suất khoảng 12,85% và tỷ trọng sản lượng điện khoảng 6,06% của hệ thống điện nếu không tháo gỡ để đưa vào vận hành sẽ gây lãng phí về nguồn vốn đã đầu tư; lãng phí nguồn điện, không bổ sung được nguồn điện trong khi chúng ta đang rất cần, nhất là giai đoạn 2026-2030. Các giải pháp tháo gỡ được các bộ, ngành, cơ quan địa phương thống nhất rất cao, Chính phủ đã thông qua nên cần phải quán triệt tổ chức thực hiện ngay, khẩn trương, đồng bộ và hiệu quả.
Thủ tướng cho biết, dưới sự chỉ đạo quyết liệt của Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Nguyễn Hòa Bình, Bộ Công Thương đã tích cực xây dựng phương án tháo gỡ, khó khăn, vướng mắc; đã gửi xin xin ý kiến 18 bộ, cơ quan (trong đó có cả Viện Kiểm sát tối cao, Tòa án nhân dân tối cao), 27 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; xin ý kiến Thành viên Ban Chỉ đạo tháo gỡ khó khăn vướng mắc cho các dự án (Ban Chỉ đạo 1250); tổ chức 3 cuộc họp và 1 Hội nghị tại Khánh Hòa; xin ý kiến Thành viên Ban Cán sự đảng Chính phủ. Qua đó, các bộ, cơ quan, địa phương đều thống nhất rất cao về chủ trương, quan điểm, mục tiêu, giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho các dự án điện năng lượng tái tạo nêu trên.
Trên cơ sở thống nhất của các bộ, cơ quan, địa phương, Bộ Công Thương đã báo cáo và Chính phủ đã thảo luận, thông qua với tỷ lệ 100%, thể hiện sự thống nhất rất cao với chủ trương, quan điểm, mục tiêu, giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho các dự án điện năng lượng tái tạo và cũng thể hiện thông điệp của Chính phủ là “kiên quyết xử lý, giải quyết dứt điểm các khó khăn vướng mắc, triển khai nhanh, phát huy hiệu quả cao nhất các dự án đầu tư, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội”. Do đó, chúng ta cần phải tổ chức Hội nghị này để quán triệt tổ chức triển khai ngay, bảo đảm đồng bộ, hiệu quả.
Thủ tướng đã chỉ rõ nội dung quan điểm, giải pháp tháo gỡ mà Chính phủ đã thông qua trong đó nêu rõ: Về quan điểm, Chính phủ xác định giải quyết vướng mắc với tinh thần lựa chọn phương án xử lý tối ưu trên cơ sở phân tích, đánh giả, so sánh lợi ích về kinh tế - xã hội và hạn chế tối đa tranh chấp, khiếu kiện, ảnh hưởng đến môi trường đầu tư; đảm bảo an ninh trật tự, an ninh năng lượng quốc và hài hòa lợi ích nhà nước - nhà đầu tư.
Thủ tướng nhấn mạnh, xử lý hình sự là biện pháp cuối cùng để tạo điều kiện tháo gỡ các vướng mắc cho các dự án bằng các giải pháp kinh tế; nếu pháp luật hiện hành có thay đổi, không gây ra hậu quả, không có hành vi tham nhũng thì không xử lý hình sự.
Việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc đối với các dự án được coi là hợp pháp khi được cấp có thẩm quyền đồng ý; Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bên thứ 3 ngay tình theo quy định pháp luật.
Về giải pháp, thống nhất xử lý Thủ tướng nêu rõ: Cho phép bổ sung quy hoạch để triển khai thực hiện trong trường hợp dự án không có nội dung vi phạm các quy định liên quan đến an ninh quốc phòng, quy hoạch các công trình, dự án trọng điểm quốc gia.
Đối với các dự án có sai phạm về quy trình, thủ tục liên quan đến đất đai, xây dựng công trình thì cho phép hoàn thiện theo quy định của pháp luật.
Đối với các dự án vi phạm các quy hoạch về khoáng sản, thủy lợi, quốc phòng... thì thực hiện đánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội giữa việc thực hiện quy hoạch và thực hiện dự án để điều chỉnh quy hoạch bị chồng lấn cho phù hợp hoặc tích hợp và thực hiện đồng thời cả dự án điện năng lượng tái tạo và quy hoạch liên quan (lưỡng dụng quy hoạch).
Đối với các dự án đang được hưởng giá FIT có vi phạm theo Kết luận của cơ quan có thẩm quyền do lỗi của doanh nghiệp và không đáp ứng đầy đủ các điều kiện được hưởng giá FIT thì không được hưởng giá FIT ưu đãi mà phải xác định lại giá mua bán điện theo quy định; thu hồi lại các khoản giá FIT ưu đãi đã được hưởng không đúng thông qua bù trừ thanh toán tiền mua điện. Thủ tướng yêu cầu các địa phương giải quyết trước ngày 30/1/2025.
Về tổ chức thực hiện Nghị quyết, Thủ tướng đề nghị các bộ, ngành, địa phương phải quán triệt sâu sắc tinh thần trách nhiệm, tháo gỡ khó khăn, xử lý ngay các vướng mắc theo thẩm quyền cho các dự án trên nguyên tắc vướng mắc ở cấp nào thì cấp đấy phải xử lý giải quyết, không được đùn đẩy lên cấp trên hoặc xử lý vòng vo.
Đối với các dự án đã bị khởi tố, chỉ thực hiện việc xử lý, khắc phục các vi phạm sau khi đã có bản án có hiệu lực theo quy định của pháp luật; Xử lý các vướng mắc phải công khai, minh bạch; nghiêm cấm việc xử lý vướng mắc để tham nhũng, lợi ích nhóm; trục lợi cá nhân và phải xử lý trong tháng 1/2025.
Cùng với đó Thủ tướng đã chỉ rõ yêu cầu cụ thể đối với các cơ quan. Theo đó Thủ tướng yêu cầu Bộ Công Thương: chủ trì rà soát kỹ các trường hợp khó khăn, vướng mắc của dự án điện năng lượng tái tạo, đề xuất cấp có thẩm quyền xử lý từng vướng mắc; khẩn trương rà soát, nghiên cứu, đề xuất điều chỉnh Quy hoạch điện VIII, Kế hoạch thực hiện Quy hoạch điện VIII để cập nhật, bổ sung các dự án phù hợp vào quy hoạch; rà soát các quy hoạch khai thác khoáng sản để xử lý vướng mắc, đề xuất điều chỉnh bổ sung nếu cần thiết; kiểm tra, đôn đốc các bộ, cơ quan, địa phương thực hiện Nghị quyết của Chính phủ để khẩn trương tháo gỡ cho các dự án, doanh nghiệp; Kịp thời báo cáo Thủ tướng Chính phủ kết quả thực hiện và các trường hợp vướng mắc, phát sinh vượt thẩm quyền nếu có; chỉ đạo Công ty vận hành hệ thống điện quốc gia và các đơn vị liên quan hỗ trợ, tạo điều kiện thủ tục để các dự án năng lượng tái tạo hòa lưới điện quốc gia.
Đối với các chủ đầu tư Thủ tướng yêu cầu chủ động khắc phục đầy đủ các vi phạm, thiếu sót do cơ quan có thẩm quyền đã chỉ ra; có trách nhiệm thực hiện nghiêm túc, đầy đủ các trình tự, thủ tục đầu tư xây dựng, vận hành của dự án phù hợp với quy định của pháp luật, phối hợp với các cơ quan liên quan giải quyết vướng mắc, thực hiện khắc phục đúng theo Nghị quyết của Chính phủ về chủ trương, phương hướng tháo gỡ vướng mắc, khó khăn cho các dự án điện năng lượng tái tạo.
Đối với các địa phương Thủ tướng đề nghị tập trung xem xét, xử lý ngay các vướng mắc của các dự án theo thẩm quyền, khác phục các vi phạm đã được cơ quan Thanh tra nêu; theo dõi, đôn đốc, kiểm tra việc thi hành các văn bản quy phạm pháp luật thuộc phạm vi quản lý; chủ động rà soát các vướng mắc, khó khăn, phối hợp với các cơ quan liên quan, doanh nghiệp có dự án trên địa bàn để triển khai hiệu quả Nghị quyết của Chính phủ.
Các cơ quan Công an, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, TAND: đẩy nhanh tiến độ xử lý các vụ án đã được khởi tố liên quan đến các dự án vi phạm pháp luật, phối hợp với các cơ quan phân loại nhóm các dự án để có hình thức xử lý phù hợp với quy định của pháp luật. Quán triệt quan điểm xử lý hình sự là biện pháp cuối cùng để tạo điều kiện tháo gỡ các vướng mắc cho các dự án bằng các giải pháp kinh tế; nếu pháp luật hiện hành có thay đổi, không gây ra hậu quả, không có hành vi tham nhũng thì không xử lý hình sự.
Thủ tướng giao Bộ Quốc phòng chỉ đạo các đơn vị rà soát quy hoạch đất quốc phòng, các khu vực liên quan đến quốc phòng để xử lý, giải quyết các vướng mắc trên nguyên tắc các dự án không liên quan đến Quy hoạch quốc phòng, các khu vực bảo vệ an ninh quốc phòng thì cho phép triển khai.
Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp với Bộ Công Thương và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương rà soát các quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch khoáng sản để xử lý các vướng mắc trên nguyên tắc lựa chọn phương án xử lý tối ưu trên cơ sở phân tích, đánh giá, so sánh lợi ích tổng thể về kinh tế - xã hội, đề xuất điều chỉnh, bổ sung các quy hoạch bị chồng lấn nếu cần thiết. Hướng dẫn, chỉ đạo UBND các tỉnh hoàn thiện các thủ tục về đất đai theo quy định.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với Bộ Công Thương và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương rà soát các quy hoạch thủy lợi, vùng tưới, quy hoạch rừng,... để xử lý các vướng mắc trên nguyên tắc lựa chọn phương án xử lý tối ưu trên cơ sở phân tích, đánh giá, so sánh lợi ích tổng thể về kinh tế - xã hội, đề xuất điều chỉnh, bổ sung các quy hoạch bị chồng lấn nếu cần thiết. Hướng dẫn, chỉ đạo UBND các tỉnh hoàn thiện các thủ tục về đất rừng, chuyển mục đích sử dụng rừng theo quy định.
Bộ Xây dựng hướng dẫn UBND các tỉnh hoàn thiện các thủ tục về cấp phép xây dựng, khởi công xây dựng, nghiệm thu công trình theo quy định.
Ngân hàng nhà nước Việt Nam chỉ đạo các ngân hàng thương mại có chính sách hỗ trợ cho việc vay, trả nợ, cho vay và thu hồi nợ và các hoạt động khác đối với các chủ đầu tư các dự án năng lượng tái tạo đang gặp khó khăn vướng mắc trên tinh thần tạo điều kiện để doanh nghiệp khôi phục sản xuất, tạo nguồn thu trả nợ.
Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) tập trung rà soát, khắc phục những tồn tại, vi phạm đã dược nêu trong Kết luận của Thanh tra Chính phủ hoặc quyết định của cơ quan có thẩm quyền. Phối hợp với các Bộ ngành phân loại nhóm vi phạm và thống nhất nội dung xử lý, trường hợp vượt thẩm quyền EVN báo cáo với cơ quan có thẩm quyền để xem xét tháo gỡ; chỉ đạo Công ty mua bán điện tạo điều kiện thuận lợi để các dự án năng lượng tái tạo sớm hoàn tất các thủ tục mua bán điện với Tập đoàn.
Trên tinh thần trách nhiệm, công khai, minh bạch, không né tránh, đùn đẩy trách nhiệm, không lãng phí, tham nhũng, lợi ích nhóm, Thủ tướng đề nghị các bộ, ngành, địa phương khẩn trương thực hiện hiệu quả Nghị quyết của Chính phủ tháo gỡ khó khăn, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp phát triển, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội đất nước.
