Chủ trì phiên họp lần thứ nhất Ban Chỉ đạo thực hiện sắp xếp tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình cho biết, với chủ trương sắp xếp tinh gọn bộ máy và thực hiện thông báo của Bộ Chính trị, sẽ tiến hành sắp xếp theo hướng tổ chức lại, sáp nhập một số tỉnh, kết thúc hoạt động của cấp huyện và sáp nhập một số xã.
“Lịch sử đặt ra cho Ban chỉ đạo sứ mệnh rất lớn, với khối lượng công việc vô cùng lớn nhưng không được để xảy ra sai sót”, Phó Thủ tướng nói.
Theo Phó Thủ tướng Nguyễn Hòa Bình, lộ trình này có khối lượng công việc rất lớn, ảnh hưởng đến cán bộ, công chức và đặc biệt là đối với người dân. Do vậy, khi thực hiện phải đảm bảo tuân thủ đúng quy định của pháp luật, không để các hoạt động chỉ đạo, điều hành, cũng như các dịch vụ công bị đứt gãy.
“Đây là chủ trương lớn và còn nhiều việc phải làm. Thứ nhất là báo cáo để Bộ Chính trị cho phép, sau đó lấy ý kiến các địa phương, rồi thông qua tại Trung ương và tiến hành sửa đổi Hiến pháp. Khi Hiến pháp mới có hiệu lực, một số đơn vị hành chính sẽ được sắp xếp, hợp nhất”, Phó Thủ tướng nói.
Theo ý kiến chuyên gia, việc thực hiện chủ trương bỏ đơn vị cấp huyện sẽ cần nghiên cứu sửa đổi 2 điều có liên quan trực tiếp là điều 110 và điều 111 trong chương 9 về chính quyền địa phương của Hiến pháp 2013.
Vận dụng những nguyên lý vào việc tổ chức hệ thống hành chính địa phương ở Việt Nam, PGS.TS Tô Văn Hòa, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội cho rằng, có thể xác định về phương diện đơn vị hành chính sẽ có hai cấp: cấp tỉnh, bao gồm các tỉnh và các thành phố trực thuộc Trung ương; cấp cơ sở (dưới cấp tỉnh, có thể gọi là “cấp xã” hay “cấp cơ sở”), bao gồm các đơn vị hành chính gần dân nhất, tức là các xã và các khu vực đô thị tập trung (có thể gọi là thành phố, được phân loại thành các nhóm tùy theo quy mô và trình độ phát triển).
Như vậy việc thực hiện chủ trương bỏ đơn vị cấp huyện sẽ cần nghiên cứu sửa đổi 2 điều có liên quan trực tiếp là Điều 110 và Điều 111 trong Chương 9 về chính quyền địa phương của Hiến pháp 2013.
Với điều 110 của Hiến pháp, PGS.TS Tô Văn Hòa đề xuất nghiên cứu sửa đổi, bổ sung theo hướng quy định Việt Nam gồm các đơn vị hành chính và các đơn vị hành chính chuyên biệt. Theo đó, sẽ có 2 cấp đơn vị hành chính, là đơn vị hành chính cấp tỉnh gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và đơn vị hành chính cấp cơ sở, hay cấp xã (gồm xã, thành phố, thị xã ở tỉnh; xã thành phố, thị xã, nội đô ở thành phố trực thuộc Trung ương).
Luật Chính quyền địa phương có thể quy định 2 cấp đơn vị hành chính chuyên biệt hoặc nhiều hơn, trong đó có các đơn vị hành chính chuyên biệt do chính quyền địa phương cấp tỉnh quản lý và đơn vị hành chính chuyên biệt do cấp Trung ương quản lý. Cùng với đó quy định việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính và đơn vị hành chính chuyên biệt được thực hiện theo quy định của luật.
Đối với điều 111 về tổ chức chính quyền địa phương, theo ông Hòa, có thể nghiên cứu sửa đổi, bổ sung theo hướng: Quy định tại các đơn vị hành chính đều thành lập chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND. Không phân biệt giữa chính quyền địa phương và “cấp chính quyền địa phương” bởi vì đã là chính quyền địa phương là phải có cơ cấu đầy đủ HĐND và UBND.
Ông Tô Văn Hòa nhấn mạnh: “Việc tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương theo hướng không tổ chức cấp huyện là một bước đi quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước, tạo điều kiện cho chính quyền địa phương hoạt động chủ động và hiệu quả, phục vụ tốt nhất lợi ích của nhân dân. Việc không tiếp tục tổ chức cấp hành chính trung gian (cấp huyện) nếu được thực hiện tốt sẽ giúp giảm bớt sự cồng kềnh trong hệ thống hành chính nhà nước, đồng thời tạo ra một mô hình hành chính tinh gọn, linh hoạt, phù hợp với yêu cầu phát triển trong bối cảnh hiện nay”.
Trước đó, ngày 19/2/2025, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết quy định về xử lý một số vấn đề liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy Nhà nước. Nghị quyết được áp dụng đối với việc sắp xếp tổ chức bộ máy Nhà nước trong các trường hợp thành lập, tổ chức lại (bao gồm việc sắp xếp, kiện toàn lại tổ chức của các cơ quan dưới các hình thức chia, tách, sáp nhập, hợp nhất, chuyển đổi hoặc điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn), thay đổi tên gọi, thay đổi mô hình, cơ cấu tổ chức, giải thể cơ quan để thực hiện chủ trương của Đảng về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.
