Ở nhiều ngôi chùa Khmer vùng đồng bằng sông Cửu Long, lớp học chữ được mở đều đặn mỗi dịp hè, tiếng trẻ ríu rít trong những lớp học lại vang lên. Đứng lớp giảng dạy là những “nhà giáo” đặc biệt, không biên chế, không bảng lương, không tốt nghiệp trường sư phạm nào, nhưng đã lặng lẽ gieo từng con chữ, giữ từng nếp văn hóa cho thế hệ trẻ.
Những lớp học này chỉ có tấm lòng của thầy và sự háo hức của trò. Những người thầy dạy tiếng mẹ đẻ bằng tình thương, bằng sự biết ơn đối với nơi đã nuôi dưỡng mình khi còn tu học.
Một trong những gương mặt tiêu biểu là anh Đinh Sô Van, ngụ tại xã Tài Văn, thành phố Cần Thơ. Anh từng có nhiều năm tu và theo học ở một số chùa Khmer, sau đó hoàn tục trở về đời sống thường nhật.
Dù tất bật với công việc mưu sinh, anh vẫn dành thời gian đều đặn để đứng lớp dạy chữ Khmer và Pali cho các tăng sinh cùng con em phật tử chùa Prek on Đơk, xã Nhu Gia, thành phố Cần Thơ. Niềm vui ánh lên trong đôi mắt học trò là nguồn động lực để anh gắn bó và duy trì lớp học suốt nhiều năm qua.
“Chúng tôi không phải là viên chức nhà nước. Sau khi hoàn tục, tôi mong muốn quay trở lại chùa để dạy tiếng Pali và tiếng Khmer như một cách đền đáp công ơn bà con Phật tử. Bên cạnh đó, tôi cũng muốn tuyên truyền kinh kệ, Phật pháp, pháp luật của Nhà nước và những lối sống tốt đẹp, góp phần giữ gìn an ninh trật tự trong cộng đồng.
"Hy vọng các em nhỏ có thể đọc được chữ Khmer và hiểu thêm về văn hoá truyền thống của dân tộc mình. Tôi rất vui vì được thực hiện công việc này; dù có thù lao hay không, tôi vẫn sẵn lòng, xem đó như một cách giúp cho phum sóc ngày càng thêm vui tươi”, anh Đinh Sô Van chia sẻ.
Lớp học chữ Khmer ở chùa Chong Top, xã Song Lộc, tỉnh Vĩnh Long là nơi có sự góp mặt của nhiều người thầy tự nguyện khác. Một trong số đó là anh Sơn Sa Vết.
Anh cho biết, mình từng được tu học ở chùa thời trẻ, nên sau này khi lập gia đình và bươn chải mưu sinh, anh vẫn luôn canh cánh việc làm sao có thể trả ơn nhà chùa và cộng đồng. Vậy là nhiều năm qua, khi hè tới, anh lại về chùa đứng lớp. Anh cảm thấy mỗi ngày là một niềm vui nhỏ và coi việc tham gia dạy chữ Khmer như trách nhiệm của bản thân.
Anh Sơn Sa Vết tâm sự: “Lớp học ở chùa còn rất đơn sơ, nhưng tụi nhỏ ham học và các thầy cũng hết sức nhiệt tình, nên tôi càng muốn duy trì. Tôi luôn cố gắng thu xếp công việc riêng để dành thời gian cho lớp. Dù đây là công việc không có lương, nhưng tôi cảm thấy rất ý nghĩa. Chỉ mong những lớp học này sẽ được duy trì thật lâu dài”.
Không chỉ ở Cần Thơ và Vĩnh Long, câu chuyện về những người thầy không chính danh còn lan tỏa ở nhiều phum sóc Khmer khác trong vùng đồng bằng sông Cửu Long.
Tại chùa Tuôl Pra Sat, xã Tri Tôn, tỉnh An Giang, sư Chau Đê Vit cũng làm công việc trao chữ cho trẻ em địa phương mỗi dịp hè về. Lớp học của sư đều đặn và đầy tình thương.
Sư Chau Đê Vit cho biết: “Tôi rất vui khi thấy các em chăm chỉ học tập và biết trân trọng, gìn giữ văn hoá truyền thống. Dù vất vả thế nào, tôi vẫn cố gắng dạy cho các em tất cả những gì mình biết. Đây là ngôn ngữ của dân tộc, nếu chúng ta không gìn giữ thì mai này sẽ mất đi. Tôi chỉ mong các em sau này tiếp tục bảo tồn và truyền lại cho thế hệ tiếp theo”.
Những người thầy không chính danh có thể không có chuyên môn sư phạm, nhưng có một điểm chung: họ hiểu sâu sắc ý nghĩa của chữ Khmer đối với văn hóa, tín ngưỡng và đời sống tinh thần của đồng bào.
Theo các vị sư trụ trì, nhà chùa luôn sẵn sàng tạo điều kiện để các lớp học diễn ra. Dù cơ sở vật chất nhiều nơi còn khó khăn, bàn ghế cũ kỹ, bảng đen đã mòn, nhưng tình thầy trò lại ấm áp vô cùng.
Chia sẻ về vai trò của nhà chùa trong việc giữ gìn tiếng nói dân tộc, đại đức Chau Sua, sư cả chùa Tuôl Pra Sat cho biết: “Hằng năm, nhà chùa tạo điều kiện mở lớp, chuẩn bị phòng học, tập viết để bà con gửi gắm con em vào học. Bàn ghế, bảng đen còn đơn giản nhưng điều quý nhất là tấm lòng của những người thầy không lương. Nhờ đó, chữ viết và văn hóa Khmer mới được duy trì qua nhiều thế hệ”.
Các phụ huynh có con em học chữ Khmer, chính là những người cảm nhận rõ nhất giá trị của các lớp học này. Nhiều phụ huynh cho biết, không chỉ học chữ, các em còn được tiếp cận kinh sách, hiểu thêm về tín ngưỡng và phong tục dân tộc, biết yêu quý những giá trị mà ông bà truyền lại.
Anh Chau Phai ở xã Tri Tôn, tỉnh An Giang, hàng năm đều cho con mình vào chùa Tuôl Pra Sat học chữ Khmer. Anh chia sẻ, anh rất trân quý và luôn gửi trọn niềm tin vào các “nhà giáo” không lương này.
“Tôi rất vui vì nhờ các thầy dạy ở chùa mà bây giờ con tôi biết đọc, biết viết tiếng Khmer, hiểu thêm về chữ nghĩa của dân tộc mình. Những người thầy không chính danh nhưng công việc rất đáng trân trọng. Chúng tôi mong các cấp, các ngành quan tâm hơn để những lớp học này được duy trì ổn định lâu dài”, anh Chau Phai bày tỏ.
Với nhịp sống hiện đại, khi nhiều nét văn hóa truyền thống đang dần mai một, thì ở những mái chùa Khmer, hằng năm, những lớp học nhỏ vẫn được duy trì nhờ tấm lòng của những người thầy bình dị.
Trong đó, anh Đinh Sô Van, anh Sơn Sa Vết, sư Chau Đê Vit là 3 đại diện trong hàng ngàn “nhà giáo” Khmer không chính danh, không lương bổng, không một sự ràng buộc nào. Chỉ có một điều duy nhất, đó là tình yêu dành cho tiếng nói và chữ viết của dân tộc mình. Và chính những “nhà giáo” không chính danh này đang viết tiếp câu chuyện bảo tồn văn hóa Khmer một cách bền bỉ và đẹp đẽ nhất.
