Tình hình chính trị đang thay đổi tại Ba Lan và Slovakia sau những tranh cãi giữa Ukraine và hai quốc gia này liên quan đến việc xuất khẩu ngũ cốc. Còn tại Mỹ, đảng Cộng hòa đã tỏ ra dè dặt trước khoản viện trợ lớn tiếp theo mà Washington dành cho Kiev. Tất cả những điều này đã làm dấy lên sự thiếu chắc chắn về cam kết của phương Tây trong nỗ lực giúp đỡ Ukraine nhằm đẩy lùi Nga ra khỏi lãnh thổ. Theo giới phân tích, một khi sự ủng hộ của Mỹ và châu Âu dành cho Ukraine suy giảm, Nga chắc chắn sẽ tận dụng cơ hội để tiến lên, đặc biệt khi Ukraine đang thiếu trầm trọng các hệ thống phòng không và nhiều loại vũ khí khác.
Tranh chấp về thương mại
Phương Tây từ lâu đã cam kết sẽ kề vai sát cánh với Ukraine trong cuộc chiến chống lại Nga. Nhưng trước lời kêu gọi cung cấp vũ khí không ngừng nghỉ của Tổng thống Zelensky và những bước tiến chậm chạp của Ukraine trên chiến trường, cùng sự cạn kiệt về ngân khố sau các khoản viện trợ khổng lồ trước đó, dấu hiệu bất hòa đã xuất hiện.
Hồi tháng 7 vừa qua, Bộ trưởng Quốc phòng Anh cho rằng, Ukraine nên thể hiện sự biết ơn đối với phương Tây đối với các lô vũ khí họ được viện trợ sau khi ông Zelensky kêu gọi NATO nên làm nhiều hơn hứa và vạch ra lộ trình cụ thể để Ukraine có thể gia nhập khối.
Tuần này, căng thẳng mới đã nổi lên khi Ukraine đệ trình đơn khiếu nại lên Tổ chức Thương mại Thế giới phản đối 3 nước thành viên của Liên minh châu Âu là Ba Lan, Slovakia và Hungary ra lệnh cấm nhập khẩu ngũ cốc từ Ukraine.
Ngũ cốc vốn là mặt hàng xuất khẩu chủ chốt nhằm vực dậy nền kinh tế đang bị tàn phá nghiêm trọng của Ukraine. Tuy vậy, việc mặt hàng này tràn ngập vào các nước láng giềng đã làm ảnh hưởng đến thu nhập của người nông dân ở các nước sở tại, buộc chính phủ Ba Lan, Slovakia và Hungary phải cấm nhập khẩu nông sản từ Ukraine.
Sau khi Ukraine nộp đơn kiện lên WTO, cả 3 quốc gia trên đều tỏ ra tức giận. Thủ tướng Ba Lan Mateusz Morawiecki tuyên bố ngừng cung cấp vũ khí cho Ukraine để tập trung cho phòng thủ quốc gia. “Chúng tôi không còn chuyển bất cứ loại vũ khí nào cho Ukraine nữa vì chúng tôi hiện đang cần trang bị cho Ba Lan những loại vũ khí hiện đại hơn”, ông Morawiecki nói. Hầu hết các thiết bị quân sự của phương Tây và các nguồn cung cấp khác đến Ukraine thông qua Ba Lan.
Ba Lan là một trong số các nước thành viên NATO ủng hộ Ukraine nhiều nhất sau khi xung đột nổ ra vào tháng 2/2022 và cũng là một trong những nhà cung cấp vũ khí chính cho Kiev.
Một số quan chức EU cảnh báo rằng, sự rạn nứt trong quan hệ giữa Ukraine và các nước châu Âu có thể mang lại lợi thế cho Nga vào thời điểm quân đội Ukraine chỉ đạt được những bước tiến chậm chạp trong khi Moscow vẫn kiểm soát một vùng rộng lớn ở miền Đông và miền Nam.
Từ Washington đến Warsaw – những nơi đang phải đối mặt với nhiều vấn đề về chi phí quân sự và hạn chế trong khả năng hỗ trợ Ukraine, các quan chức phương Tây dường như bác bỏ bất cứ cuộc thảo luận nào về sự rạn nứt.
Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda nói: “Tôi không tin rằng sự tranh chấp về mặt thương mại sẽ khiến các mối quan hệ đổ vỡ”. Theo ông Duda, tuyên bố của thủ tướng nước này có thể là nói đến những loại vũ khí mà nước này mới đặt mua và Warsaw chắc chắn sẽ giữ lại chúng để củng cố nền quốc phòng. Còn Cố vấn an ninh quốc gia Jake Sullivan tin rằng Ba Lan sẽ tiếp tục ủng hộ Ukraine.
Áp lực từ các cuộc bầu cử
Trong chuyến thăm Washington tuần trước, Tổng thống Zelensky đã tìm cách thúc đẩy sự ủng hộ của Mỹ dành cho Ukraine và điều này đã làm nóng bầu không khí chính trị trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào năm 2024. Cựu Tổng thống Donald Trump và đối thủ hàng đầu của của ông ở Đảng Cộng hòa - Thống đốc bang Florida Ron DeSantis muốn Mỹ ngừng gửi vũ khí tới Ukraine. Trái lại, các ứng cử viên khác của Đảng Cộng hòa như Cựu Phó Tổng thống Mike Pence, cựu cựu Thống đốc Nam Carolina Nikki Haley và cựu Thống đốc New Jersey Chris Christie đều ủng hộ Ukraine.
Sau cuộc gặp Tổng thống Zelensky ngày 21/9, Thượng nghị sĩ Joe Manchin, bang Tây Virginia nói rằng “mọi người đều muốn biết các khoản viện trợ dành cho Ukraine đã được sử dụng như thế nào”. “Nhưng thực sự, chúng ta đang đầu tư vào nền dân chủ”, ông Joe Manchin nhấn mạnh.
Các vấn đề chính trị cũng đang diễn ra tại Đông Âu. Tổng thống Litva Gitanas Nausea đã kêu gọi những người đồng cấp ở Ukraine và Ba Lan “giải quyết các bất đồng hiện tại”, đồng thời cho biết quốc gia này sẵn sàng hỗ trợ một cuộc đối thoại giữa hai bên.
Piotr Buras, thành viên cấp cao của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Châu Âu có trụ sở tại Warsaw, cho rằng: “Mối quan hệ Ba Lan-Ukraine đã trở thành con tin cho chiến dịch bầu cử Ba Lan (ý nói đến cuộc bầu cử Quốc hội Ba Lan dự kiến diễn ra vào tháng 10 tới), làm dấy lên hoài nghi về sự cần thiết phải cung cấp vũ khí cho Ukraine”.
Ngoài Ba Lan, Ukraine cũng có nguy cơ mất đi một đối tác thân cận là Slovakia khi quốc gia này chuẩn bị bước vào cuộc bầu cử vào ngày 30/9 tới. Ông Robert Fico - người từng hai lần giữ chức thủ tướng Slovakia đang trở lại với tư cách là ứng viên dẫn đầu trong cuộc bầu cử quốc hội nước này. Đảng dân túy của ông đã kêu gọi xích lại gần Nga, đồng thời tuyên bố sẽ đảo ngược sự hỗ trợ về chính trị và quân sự dành cho Ukraine, thậm chí bỏ phiếu chống để ngăn cản Kiev gia nhập NATO nếu giành chiến thắng.
Niklas Masuhr, một nhà phân tích quân sự tại Trung tâm Nghiên cứu An ninh thuộc Viện Công nghệ Liên bang ở Zurich cho rằng, một số đảng phái chính trị có thể đang đề cao chủ nghĩa dân tộc để lấy lòng cử tri và tránh bị cho là sẵn sàng từ bỏ lợi ích trong nước để thể hiện "tình đoàn kết quá mức với Ukraine”.
“Sẽ là không đúng khi cho rằng không có sự đánh đổi giữa lợi ích của từng quốc gia NATO và lợi ích của Ukraine. Có sự chồng chéo về mặt chiến lược trên diện rộng, nhưng điều đó không có nghĩa là trong mọi trường hợp, những lợi ích này đều liên kết với nhau. Các vấn đề như năng lượng hoặc nguồn cung cấp thực phẩm là rất quan trọng và đây có thể là điểm mấu chốt gây căng thẳng trong mối quan hệ giữa các quốc gia”, Niklas Masuhr lưu ý.
Daniel Fried, cựu đại sứ Mỹ tại Ba Lan, hiện là thành viên cấp cao tại tổ chức tư vấn Hội đồng Đại Tây Dương, cho rằng tình hình bế tắc gần đây ở Đông Âu “không phải là dấu chấm hết cho quan hệ Ba Lan-Ukraine.
“Tranh chấp về một vấn đề nhỏ đã leo thang đến đỉnh điểm. Điều này thường xảy ra trong tình huống xung đột khi các bên đều rất căng thẳng và phải đối phó với nhiều mối đe dọa. Tôi cho rằng, sự rạn nứt sẽ được hàn gắn, dù sớm hay muộn”.
