Mỗi năm cứ vào khoảng thời gian từ tháng 10-11 dương lịch hàng năm là mùa của những hạt dổi rừng chín. Khi ấy, bà con đồng bào dân tộc vùng núi Tây Bắc lại vào rừng nhặt hạt dổi về ăn hoặc bán.
Nửa tháng nay, facebook của anh Trần Văn Tiến, 35 tuổi, quê ở Lai Châu thường xuyên rao bán hạt dổi rừng. Đây là những hạt nhỏ, màu nâu sạm và có hương vị rất thơm được anh gọi là hạt dổi nếp.
Người đàn ông sống từ bé tại Lai Châu này cho biết, vì sinh ra ở vùng núi nên từ bé anh đã biết cây dổi. Cây dổi thường mọc ở rừng tự nhiên. Thân cây dổi rất cao, thẳng đứng và cực ít cành. Mỗi năm từ khoảng tháng 10-11 hàng ăn là mùa của những hạt dổi chín rụng. Khi ấy bà con dân tộc quê anh thường vào rừng nhặt loại hạt thơm ngon nổi tiếng này về ăn hoặc bán cho khách có nhu cầu.
Mùa chính vụ của hạt dổi rừng là tháng 10, giá mỗi lạng từ 200.000-300.000 đồng.
Có hai loại hạt dổi là hạt dổi nếp và hạt dổi tẻ.
“Năm nào nhà mình cũng nhặt được 20-30kg hạt dổi rừng. Nhà ăn không hết nên mình thường rao lên facebook bán. Khách mua thường là những đồng nghiệp ở Hà Nội hoặc những khách sành ăn. Họ từng ăn hạt dổi nếp nhà mình 1-2 lần đâm nghiện. Cứ hết họ lại đặt mua”, anh chia sẻ.
Anh Tiến tiết lộ, hạt dổi có 2 loại nên người không sành rất dễ bị các tiểu thương khác đánh lừa. Tuy nhiên, người quê anh thì phân biệt rất dễ nhờ vào đặc điểm sau: "Hạt dổi có hạt dổi to và hạt dổi nhỏ.
Trong đó, hạt dổi nhỏ gồm những hạt bé, kích cỡ không đều nhau nhưng to nhất cũng chỉ như hạt ngô. Loại hạt dổi nhỏ này có màu vàng và đen, ăn rất thơm. Do đó người quê mình thường gọi là hạt dổi nếp. Cây hạt dổi nếp cũng giống hạt dổi to nhưng lá của chúng bé và vàng hơn. Loại hạt dổi thượng hạng vì hiếm nên có giá từ 200.000-300.000 đồng/lạng”.
Một loại hạt dổi khác là loại hạt dổi to hay còn gọi là hạt dổi tẻ. Chúng có kích cỡ to hơn, có màu đen nhưng không thơm bằng hạt dổi nhỏ. Khi ngửi kỹ, loại hạt dổi tẻ này có mùi hắc khá khó chịu. Đây là loại hạt được bán với số lượng nhiều và giá thành rẻ hơn nhiều. Giá chỉ từ 150.000-180.000 đồng/lạng. Cây dổi tẻ có lá xanh và to hơn cây dổi nếp.
Loại gia vị này khi nướng lên, giã nhỏ sẽ có mùi thơm đặc trưng.
Khi mua loại hạt này về, khách hàng sành ăn có thể dùng làm gia vị cho các món ăn hàng ngày thêm dậy mùi: “Người miền núi thường cho hạt dổi vào tiết canh, chấm gà vịt luộc, nấu phở,... Chỉ cần cho thêm vài hạt dổi vào thì mùi vị đặc biệt thơm ngon lắm".
Cũng theo anh Tiến, dù hạt dổi rừng rất nhỏ nhưng mỗi khi sử dụng muốn hạt dổi dậy mùi và thơm ngon nhất thì phải sơ chế cầu kỳ: Đầu tiên là phải nướng hạt dổi trên bếp than hoặc bếp gas. Bởi nướng lên hạt dổi mới thơm, ngon. Khi nướng chịu khó xoay đều hạt dổi. Lúc nào ngửi thấy mùi thơm bốc lên và hạt dổi phồng lên là được. Chú ý đừng nướng quá kỹ vì hạt dổi sẽ bị cháy, ăn mất ngon.
Sau khi nướng hạt dổi rừng căng mọng, mùi thơm nồng nàn. Ngay lúc còn nóng, giòn nên giã ngay hạt dổi vì rất dễ nhỏ. Giã càng mịn càng ngon, hạt dổi càng mềm. Sau đó trộn hạt dổi đã giã nhỏ với muối ớt để chấm khô hoặc cho hạt dổi vào nước mắm chấm ướt tùy sở thích.
Hạt dổi được pha vào gia vị chấm thịt gà.
"Với những món ăn như ăn thịt gà, ngan, vịt, thỏ, nai... dùng nước chấm khô rất thích hợp. Nhiều người có thể chấm ướt khi hạt dổi đã hòa vào bát nước mắm đều thấy ngon tuyệt vì mùi thơm đặc trưng của hạt dổi rừng. Ai ăn món này được đều sẽ nghiện", anh Hải nói.
Do đang vào chính vụ nên những hạt dổi nếp được anh Hải bán với giá 200.000 đồng/lạng. Sau tháng 11, hết vụ thu hoạch nên lúc ấy giá thành hạt dổi sẽ bị đẩy lên khoảng 300.000 đồng/lạng. Dù giá thành hạt dổi rừng đắt như vậy nhưng nhiều khách sành ăn đặc sản của núi rừng vẫn đặt 1-2 lạng về ăn cả năm.
Cuối tuần trước, chị Đỗ Thị Lan Anh ở Triều Khúc, Hà Nội, cũng đặt 2 lạng hạt dổi rừng về ăn dần quanh năm với giá 400.000 đồng. “Mình cứ phơi khô rồi để hạt dổi trong ngăn mát tủ lạnh ăn quanh năm. Khi muốn ăn, lấy vài hạt ra nướng lên rồi giã nhỏ để làm gia vị cho các món nước chấm thịt gà, gia vị ướp các món thịt nướng, cá nướng, gia vị đánh tiết canh, kho cá. 1 lạng được tận hơn 300 hạt nên chỉ 1-2 lạng là nhà mình cả năm mới hết”, chị Lan Anh chia sẻ.
Nhà có 4 người nên mỗi khi chấm thịt gà hay thịt lợn luộc, chị Lan Anh chỉ cần cho 2-3 hạt dổi vào bát nước chấm là đã dậy mùi thơm. “Khi mua nhớ chọn hạt dổi nếp trên những cây cổ thụ lâu năm sẽ thơm lắm luôn. Giờ đang mùa chính của loại hạt này, khoảng 2 tháng nữa hết mùa và vào thời điểm cuối năm, giá hạt dổi sẽ đội lên rất nhiều".
