Trao đổi với PV Báo Điện tử TNVN, luật sư Trần Tuấn Anh, Giám đốc công ty luật Minh Bạch cho rằng, hệ thống pháp luật hiện hành đã có những có những quy định kiểm soát và xử lý rủi ro việc bị lộ lọt hình ảnh, thông tin chụp ảnh khi công chứng. Vấn đề còn lại nằm ở cách thực thi và giám sát.
PV:Theo luật sư, việc chụp ảnh khi đi công chứng theo Điều 50 của Luật Công chứng 2024 có giúp làm tăng tính an toàn pháp lý của văn bản được ký kết hay không?
Luật sư Trần Tuấn Anh: Trong bối cảnh các hành vi giả mạo chữ ký, ký thay, lừa đảo trong giao dịch dân sự ngày càng tinh vi, việc ghi nhận hình ảnh tại thời điểm ký kết là một bằng chứng trực quan, giúp xác thực rõ ai là người thực sự tham gia giao dịch. Từ đó, tính ràng buộc pháp lý của văn bản công chứng cũng được củng cố mạnh mẽ hơn. Trong trường hợp có tranh chấp, hình ảnh sẽ là dữ liệu khách quan giúp tòa án xác định tính xác thực của việc ký kết. Đồng thời, quy định này cũng có thể giúp nâng cao ý thức và trách nhiệm của người ký - nhất là trong những văn bản quan trọng như ủy quyền, chuyển nhượng nhà đất, hợp đồng vay mượn tài sản...
Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm nêu trên, quy định chụp ảnh bắt buộc cũng bộc lộ không ít bất cập. Thứ nhất, về mặt hành chính, yêu cầu này làm phát sinh thêm một bước trong quy trình công chứng, khiến thời gian xử lý hồ sơ có nguy cơ kéo dài, đặc biệt tại những văn phòng có lượng người đến công chứng lớn. Việc đầu tư thiết bị chụp ảnh, lưu trữ và quản lý dữ liệu hình ảnh cũng làm tăng chi phí vận hành, mà cuối cùng có thể đổ lên vai người dân thông qua phí dịch vụ.
Thứ hai, không thể xem nhẹ vấn đề quyền riêng tư bởi dữ liệu hình ảnh cá nhân lại thuộc nhóm thông tin nhạy cảm theo Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân, cần được bảo vệ nghiêm ngặt, tránh rò rỉ hoặc bị sử dụng sai mục đích.
PV: Vậy chụp ảnh có thực sự là giải pháp hiệu quả nhất để ngăn chặn giả mạo không, thưa luật sư?
Luật sư Trần Tuấn Anh: Trên thực tế, hệ thống công chứng hiện nay đã có các phương thức xác minh như kiểm tra giấy tờ tùy thân, đối chiếu mẫu chữ ký, sự hiện diện trực tiếp của công chứng viên. Các vụ việc gian lận chủ yếu xảy ra không phải do thiếu hình ảnh, mà do lỗ hổng trong xác minh giấy tờ giả, hoặc do sự thiếu cẩn trọng của một số công chứng viên trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Như vậy, thay vì đặt nặng việc chụp ảnh, cần tập trung tăng cường trách nhiệm nghề nghiệp và quyền truy cập cơ sở dữ liệu dân cư cho các văn phòng công chứng - như đã được quy định trong Điều 42 và 66 của Luật Công chứng hiện hành.
PV: Trong lúc chúng ta đang đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, quy định này có đi ngược lại với cải cách? Làm thế nào để thuận lợi nhất cho hai bên khi bắt buộc phải chụp ảnh khi công chứng?
Luật sư Trần Tuấn Anh: Điều đáng nói trong thời điểm cải cách hành chính đang được đẩy mạnh với mục tiêu “rút gọn - nhanh gọn - hiệu quả”, việc bổ sung thêm một thủ tục như chụp ảnh bắt buộc dễ tạo cảm giác đi ngược xu hướng, nếu không được thực hiện một cách đồng bộ và hợp lý. Để giải bài toán này, giải pháp nằm ở cách triển khai chứ không chỉ ở nội dung luật. Việc chụp ảnh cần được tích hợp vào hệ thống phần mềm, tự động hóa lưu trữ, mã hóa và gắn kèm hồ sơ điện tử - thay vì thực hiện thủ công gây phiền hà. Bên cạnh đó, Nhà nước nên ban hành hướng dẫn kỹ thuật cụ thể, hỗ trợ chuyển đổi số cho các văn phòng công chứng.
PV: Thời gian gần đây, lừa đảo online gia tăng, người dân lo ngại hình ảnh của họ nếu không được bảo mật tốt dễ bị lộ, lọt lên mạng. Luật quy định như thế nào về trách nhiệm bảo mật thông tin của văn phòng công chứng, thưa luật sư?
Luật sư Trần Tuấn Anh: Trong thời đại số, khi các hành vi rò rỉ dữ liệu cá nhân, lạm dụng hình ảnh để lừa đảo, mạo danh ngày càng phổ biến, việc chụp ảnh và lưu trữ hình ảnh công dân cần được quản lý cực kỳ nghiêm ngặt.
Để giải quyết mối lo này, pháp luật đã có những quy định khá rõ ràng. Cụ thể, Luật Công chứng 2024 tại điểm e, Khoản 2, Điều 18 nêu rõ nghĩa vụ của công chứng viên và tổ chức hành nghề công chứng trong việc giữ bí mật thông tin yêu cầu giữ bí mật về nội dung công chứng, trừ trường hợp được người yêu cầu công chứng đồng ý bằng văn bản hoặc pháp luật có quy định khác. Đồng thời, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân năm 2023 - có hiệu lực từ ngày 1/7/2024 - cũng coi hình ảnh cá nhân là dữ liệu nhạy cảm, và bắt buộc phải được bảo vệ nghiêm ngặt, không được thu thập, lưu trữ, sử dụng, chia sẻ trái phép nếu chưa được người dân đồng ý. Vi phạm có thể dẫn đến xử phạt hành chính, bồi thường dân sự, thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự nếu hậu quả nghiêm trọng.
Về phía người dân, hoàn toàn có quyền yêu cầu văn phòng công chứng cung cấp thông tin về quy trình lưu trữ, bảo mật, cũng như ký cam kết bảo vệ dữ liệu cá nhân khi thực hiện công chứng. Trong trường hợp có dấu hiệu hình ảnh bị lộ, người bị ảnh hưởng có thể khiếu nại, tố cáo hoặc khởi kiện theo pháp luật để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.
Như vậy, mặc dù quy định chụp ảnh trong quá trình công chứng có thể làm dấy lên những lo ngại nhất định, hệ thống pháp luật hiện hành đã có những cơ sở để kiểm soát và xử lý rủi ro này. Vấn đề còn lại nằm ở cách thực thi và giám sát - đảm bảo rằng mọi văn phòng công chứng đều thực hiện đúng nghĩa vụ bảo mật, lấy niềm tin của người dân làm nền tảng hoạt động.
Xin cảm ơn luật sư!
