Dự kiến, tại hội nghị thượng đỉnh lần này, 27 thành viên EU sẽ thảo luận những vấn đề quan trọng của khối, trong đó có việc thông qua kế hoạch ngân sách cho năm 2021. Đây là vấn đề thu hút sự quan tâm của dư luận khi mà kế hoạch ngân sách và gói phục hồi kinh tế của EU có tổng trị giá khoảng 1.800 tỷ euro, vốn được các nhà lãnh đạo EU thống nhất hồi tháng 7, đang rơi vào bế tắc sau khi Ba Lan và Hungary phản đối điều kiện gắn kèm dự luật ngân sách dài hạn của toàn liên minh với một cơ chế yêu cầu các quốc gia thành viên tuân thủ nguyên tắc pháp quyền EU. Sự việc này lại một lần nữa đặt ra cho EU bài toán khó trong việc tìm được tiếng nói thống nhất về các vấn đề của khối trong suốt một năm qua
Nội dung chính của hội nghị
Các lãnh đạo Liên minh châu Âu – EU họp thượng đỉnh cuối cùng của năm 2020 trong hai ngày 10 và 11/12. Ở thời điểm hiện tại, hai chủ đề sẽ được thảo luận tại thượng đỉnh thu hút sự quan tâm lớn nhất của truyền thông và dư luận châu Âu là về việc liệu EU và Anh có ký được thỏa thuận hậu Brexit hay không, và về mâu thuẫn giữa Ba Lan, Hungary với các nước còn lại trong việc thông qua ngân sách 2021-2027 và gói phục hồi kinh tế 750 tỷ euro.
Tuy nhiên, đây là một hội nghị thượng đỉnh cực kỳ quan trọng, với rất nhiều chủ đề lớn khác sẽ được các lãnh đạo EU thảo luận và đưa ra quyết định. Đầu tiên là về đại dịch Covid-19, EU sẽ phải đưa ra kế hoạch tổng thể về việc tiêm vaccine cho công dân các nước, về cơ chế phối hợp, phân bổ vaccine cũng như cơ chế phối hợp xét nghiệm nhanh và lộ trình gỡ bỏ một cách đồng bộ các biện pháp hạn chế tại tất cả các nước.
Tiếp đến, lãnh đạo EU sẽ bàn về chủ đề chống biến đổi khí hậu, trong đó nhiều khả năng sẽ đề ra một mục tiêu mới về lượng cắt giảm khí thải CO2 vào năm 2030. Về vấn đề an ninh, EU cũng sẽ bàn về chính sách mới chống chủ nghĩa khủng bố và bạo lực cực đoan, cụ thể là về các đề xuất được 3 nước Pháp-Đức-Áo bàn thảo cách đây không lâu sau khi diễn ra các vụ khủng bố tại Pháp và Áo.
Chính sách đối ngoại của EU cũng sẽ là một ưu tiên thảo luận quan trọng tại thượng đỉnh lần này, khi các lãnh đạo EU sẽ bàn về mối quan hệ chiến lược mới giữa châu Âu và Mỹ sau cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ và vào thời điểm ông Joe Biden sắp nhậm chức Tổng thống Mỹ.
Ngoài ra, sau khi trì hoãn trong các Hội nghị trước, lần này các lãnh đạo EU cũng sẽ phải đưa ra quan điểm rõ ràng về các vướng mắc trong quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ đã kéo dài suốt nhiều tháng qua, liên quan đến các tranh chấp giữa Thổ Nhĩ Kỳ và các thành viên EU như Hy Lạp và đảo Síp ở Đông Địa Trung Hải. Một sự kiện khác cũng đáng chú ý, đó là sẽ có một hội nghị thượng đỉnh về đồng euro được tiến hành song song trong ngày 11/12, khi các nước EU sẽ bàn về liên minh ngân hàng và liên minh thị trường vốn.
Bất đồng về kế hoạch ngân sách
Đến thời điểm này, quan điểm của hai nước Ba Lan và Hungary vẫn không thay đổi. Phát biểu đầu tuần này, cả hai chính phủ Ba Lan lẫn Hungary đều cho biết họ vẫn giữ nguyên ý định bỏ phiếu phủ quyết ngân sách 2021-2027 của EU nếu Ủy ban châu Âu không rút lại ý định gắn việc phân bổ ngân sách với việc tuân thủ các nguyên tắc của nhà nước pháp quyền.
Trước sự cứng rắn của Ba Lan và Hungary, đang có hai cách phản ứng từ các nước thành viên khác của EU. Một mặt là nỗ lực thuyết phục Ba Lan và Hungary thay đổi quan điểm hoặc chấp nhận các phương án nhượng bộ. Hiện nước Đức, với tư cách là Chủ tịch luân phiên của EU, đang nỗ lực vận động Ba Lan và Hungary vì không muốn có sự đổ vỡ trong nội bộ liên minh.
Tuy nhiên, đa số các nước thành viên khác của EU đều tuyên bố công khai ý định loại Ba Lan và Hungary ra khỏi kế hoạch phân bổ ngân sách sắp tới, tức sẽ lập một cơ chế chỉ có 25 nước tham gia. Ủy viên châu Âu phụ trách ngân sách Johannes Hahn cho rằng Ba Lan và Hungary « không thể ngăn cản việc trợ giúp công dân các nước khác ».
Bộ trưởng phụ trách các vấn đề châu Âu của Pháp là Clement Beaune đe dọa nếu từ nay đến tháng 1/2021 các nước Ba Lan và Hungary không chấp nhận nguyên tắc do Ủy ban châu Âu đề ra thì ngay đầu năm 2021, châu Âu sẽ phân bổ nguồn tiền từ gói phục hồi kinh tế 750 tỷ euro mà không có 2 nước này. Giới phân tích đánh giá, nếu điều này diễn ra thì Ba Lan và Hungary sẽ phải hứng chịu các tổn thất tài chính khổng lồ lên tới 180 tỷ euro trong những năm tới. Với các diễn biến hiện nay, khả năng Hội nghị Thượng đỉnh EU lần này thông qua được ngân sách 2021-2027 là rất khó.
EU đối mặt nhiều thách thức lớn
Năm 2020 là năm đặc biệt khó khăn với toàn thế giới khi đại dịch Covid-19 hoành hành. Là tâm điểm của đại dịch trong giai đoạn đầu năm và cuối năm 2020 nên châu Âu càng gặp nhiều khó khăn hơn. Do đó, các thách thức mà châu Âu phải đối mặt trong thời gian này đều là các thách thức mang tính thời đại, có ảnh hưởng đến sự tồn vong của khối này và vì thế, khi phải xử lý các thách thức này đương nhiên sẽ nảy sinh mâu thuẫn giữa các nước.
EU là một khối gồm 27 quốc gia độc lập, có chủ quyền và trong đại dịch vừa qua, mỗi quốc gia đều phải tìm mọi cách bảo vệ được lợi ích tốt nhất của mình. Việc này đã dẫn đến việc đóng cửa biên giới hồi tháng 3 và 4/2020, việc các nước tranh chấp nguồn cung y tế rồi mỗi nước lại đưa ra các chính sách chống dịch khác nhau. Tất cả những điều này phản ánh một châu Âu đã có lúc rơi vào hỗn loạn, mất kiểm soát.
Tuy nhiên, giai đoạn khó khăn nhất với châu Âu có lẽ đã đi qua và châu Âu cũng đã trưởng thành, vững vàng hơn sau đại dịch này. Việc các nước thống nhất tung ra gói phục hồi 750 tỷ euro là một cột mốc lịch sử bởi lần đầu tiên tất cả các nước EU đã thống nhất vay nợ chung, trả nợ chung để cùng nhau vực dậy nền kinh tế sau đại dịch. Đó là một bước tiến cực kỳ quan trọng trong tiến trình hội nhập châu Âu. Cộng thêm khoản ngân sách 2021-2027 lên tới khoảng 1,1 nghìn tỷ euro, châu Âu đã có một « kế hoạch Marshall » thứ hai trong lịch sử của mình, với khoảng 1,8 nghìn tỷ euro.
Sự vững vàng hơn của châu Âu còn thể hiện ở việc khối này đang ngày càng chủ động và độc lập hơn trong đường lối đối ngoại và an ninh, khi phải đối mặt với thách thức từ Trung Quốc hay kể cả từ Mỹ. Ngay cả việc 25 nước EU sẵn sàng loại Ba Lan và Hungary ra khỏi cuộc chơi về ngân sách cũng cho thấy khối này đang ngày càng quyết đoán hơn trong việc thực thi chính sách. Những điều này có thể tạo nên ấn tượng ban đầu rằng châu Âu đang rạn nứt và đổ vỡ nhưng về lâu dài, nếu vượt qua được các thách thức hiện nay, châu Âu sẽ trở thành một khối vững mạnh và được tổ chức tốt hơn./.
