Tâm điểm thay đổi từ Ukraine sang ông Trump
Cuộc xung đột ở Ukraine – chủ đề trung tâm trong các hội nghị thượng đỉnh NATO trước đây dường như đã tụt xuống vị trí thứ yếu trong chương trình nghị sự của hội nghị thường niên năm nay. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky không còn được đón tiếp trọng thể như những năm trước. Thậm chí, ông không còn là tâm điểm chú ý. Đây là một tín hiệu u ám với Ukraine.
Thay vào đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump là người chiếm lĩnh sân khấu chính tại The Hague – nơi tổ chức hội nghị. Tuyên bố chính thức của hội nghị không đề cập đến vấn đề Ukraine gia nhập NATO dù đó từng là chủ đề được thảo luận nhiều lần trước đây. Cuộc gặp giữa ông Zelensky và ông Trump cũng không đưa ra cam kết cụ thể nào về đàm phán hòa bình, dù ông Trump nói rằng Mỹ “có thể” sẽ cung cấp thêm hệ thống phòng không Patriot cho Ukraine.
"Châu Âu, đặc biệt là Anh vẫn đưa ra cam kết với Ukraine, điều này không bất ngờ. Nhưng thực tế là đã có những nỗ lực để tránh các chủ đề gây tranh cãi. Ukraine không còn là trung tâm bàn luận như trước đây nữa", Michael John Williams, cựu cố vấn NATO, hiện là Giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Syracuse nhận định.
Tại cuộc họp kéo dài hai ngày của NATO, dường như tất cả đều cố gắng làm hài lòng ông Trump. Tổng thống Zelensky thậm chí mặc áo vest đen khi gặp nhà lãnh đạo Mỹ - một sự từ bỏ hiếm hoi phong cách quân phục thường gắn với hình ảnh của ông.
Hai nhà lãnh đạo gặp nhau trong 50 phút, đánh dấu cuộc gặp thứ hai kể từ lần đối thoại căng thẳng tại Nhà Trắng hồi cuối tháng 2, khi ông Trump công khai khiển trách ông Zelensky. Tổng thống Ukraine gọi cuộc gặp lần này là “dài và ý nghĩa” trong khi ông Trump cho rằng ông Zelensky “rất thân thiện" nhưng thừa nhận hai bên không bàn đến lệnh ngừng bắn.
Những tuần gần đây, tình hình chiến trường trở nên bất lợi hơn với Ukraine. Cuộc tấn công mùa hè của Nga đang chiếm thêm các vùng lãnh thổ với các nhóm binh lính nhỏ lần đầu tiên trong 3 năm vượt qua ranh giới vào vùng Dnipropetrovsk ở miền Đông Ukraine.
Tuần trước, khủng hoảng Trung Đông đã lấn át lời kêu gọi hỗ trợ của Ukraine tại Hội nghị Thượng đỉnh Nhóm G7 tổ chức ở Canada. Ông Trump rời hội nghị sớm để xử lý cuộc xung đột giữa Israel và Iran, đồng thời hủy cuộc gặp với ông Zelensky. Ông cũng từ chối ký một tuyên bố chung thể hiện sự ủng hộ Ukraine.
Mỹ - từng là nhà tài trợ lớn nhất của Ukraine đã không công bố gói viện trợ quân sự mới nào cho Kiev trong gần 5 tháng kể từ khi ông Trump nhậm chức. Khoản viện trợ được phê duyệt dưới thời ông Biden dự kiến sẽ cạn vào mùa hè năm nay. Các đồng minh châu Âu đã cam kết hỗ trợ thêm và Ukraine cũng đang tăng cường sản xuất vũ khí nội địa, đặc biệt là máy bay không người lái. Tuy nhiên, các chuyên gia quân sự cho rằng những nỗ lực đó không đủ bù đắp khoảng cách thiếu hụt hiện nay.
Trong nhiều tháng qua, Ukraine đã hy vọng ông Trump sẽ gây sức ép buộc Nga chấm dứt xung đột. Tuy nhiên, sau nhiều lần đàm phán, các cuộc đối thoại hòa bình hiện đã rơi vào bế tắc.
Hình ảnh Tổng thống Trump đứng cạnh Tổng Thư ký NATO Mark Rutte tại hội nghị hôm 25/6 càng thể hiện rõ trọng tâm của hội nghị năm nay là làm hài lòng nhà lãnh đạo Mỹ.
Sự tương phản giữa hội nghị thượng đỉnh NATO năm ngoái tại Washington và hội nghị năm nay tại Hà Lan là rất rõ rệt. Năm ngoái, Mỹ và các đồng minh châu Âu đã đồng thuận rằng Ukraine nên có “con đường không thể đảo ngược” để gia nhập NATO song tại hội nghị năm nay, không có bảo đảm nào như vậy.
Chia rẽ bên trong NATO về lập trường với Nga
Tổng thống Trump cho rằng Tổng thống Vladimir Putin muốn chấm dứt cuộc xung đột kéo dài 3 năm qua tại Ukraine. Tuy nhiên, theo Tổng thư ký NATO Mark Rutte, nhà lãnh đạo Nga có thể chỉ mới bắt đầu. Phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh NATO hôm 24/6, ông Rutte cảnh báo rằng nếu liên minh không đầu tư cho năng lực phòng thủ, Nga có thể tấn công một quốc gia thành viên trong vòng ba năm tới.
Xét trên nhiều phương diện, hội nghị thượng đỉnh NATO năm nay tại The Hague được coi là thành công. Các quốc gia thành viên phần lớn đã đồng thuận với đề xuất của Mỹ về việc tăng chi tiêu quốc phòng lên 5% GDP. Ông Trump - người từng chỉ trích NATO là “một sự lãng phí” nay cho biết ông đã thay đổi quan điểm.
Tuy nhiên, hội nghị kết thúc vào 25/6 cũng cho thấy sự khác biệt ngày càng rõ rệt giữa cách Mỹ và châu Âu nhìn nhận về Nga. Điều này diễn ra trong bối cảnh một số nghị sĩ đảng Cộng hòa có lập trường cứng rắn hơn với Moscow. Ho cho rằng dù mong muốn của Tổng thống Trump trong việc đàm phán để chấm dứt cuộc xung đột ở Ukraine là đáng hoan nghênh nhưng rõ ràng hiện nay, Nga không có thiện chí ngồi vào bàn đàm phán
Trong cuộc họp báo hôm 25/6, ông Trump thừa nhận khả năng Tổng thống Putin có tham vọng lãnh thổ vượt ra ngoài Ukraine. Tuy nhiên, ông vẫn khẳng định rằng nhà lãnh đạo Nga mong muốn chấm dứt xung đột nhanh chóng.
“Tôi biết một điều là ông ấy muốn đạt được thỏa thuận. Ông ấy muốn thoát khỏi tình trạng hiện tại. Với ông ấy, đây là một mớ hỗn độn", ông Trump nói về Tổng thống Putin.
Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cũng đồng tình với quan điểm này trong một cuộc phỏng vấn bên lề với Politico. Theo ông Rubio, Washington đang trì hoãn mở rộng các biện pháp trừng phạt với Moscow nhằm duy trì khả năng đàm phán.
“Nếu chúng ta làm theo điều mọi người ở đây mong muốn, áp đặt thêm các lệnh trừng phạt mạnh tay thì có lẽ chúng ta sẽ mất cơ hội đàm phán về lệnh ngừng bắn", Ngoại trưởng Mỹ nói.
Tuy nhiên, thông điệp từ các bên khác tại hội nghị lại hoàn toàn trái ngược. Một quan chức cấp cao của NATO cho biết trong cuộc họp báo hôm 24/6 rằng Nga không quan tâm đến một lệnh ngừng bắn hay các cuộc đàm phán.
“Bất chấp diễn biến trên chiến trường, chúng tôi vẫn nghi ngờ việc Nga có bất kỳ ý định nghiêm túc nào trong việc đàm phán", quan chức này nhấn mạnh.
Tổng thư ký NATO thì cho rằng: “Nếu chúng ta không đầu tư ngay từ bây giờ thì chúng ta thực sự đối mặt với nguy cơ Nga sẽ hành động nhằm vào lãnh thổ NATO trong vòng ba, năm hoặc bảy năm tới".
Tuy nhiên, Mỹ không phải là thành viên NATO duy nhất có lập trường lạc quan về Nga. Phát biểu trước báo giới hôm 25/6, Thủ tướng Hungary Viktor Orban cho rằng Nga “không đủ mạnh để tạo ra mối đe dọa thực sự đối với NATO".
Với vai trò là nước đóng góp lớn nhất và có sức mạnh vượt trội trong liên minh, lập trường của Washington vẫn là mối quan tâm trung tâm tại hầu hết các nước NATO.
Phản ứng về kết quả Hội nghị Thượng đỉnh NATO, Đại sứ quán Nga tại Washington dẫn lời người phát ngôn Bộ Ngoại giao Maria Zakharova hôm 26/6, trong đó chỉ trích NATO lãng phí ngân sách cho quốc phòng.
“Có vẻ như chỉ bằng cách viện dẫn cái gọi là "mối đe dọa từ Nga", các chính phủ mới có thể lý giải cho người dân về việc tiền trong túi họ lại tiếp tục bị lấy đi", bà Zakharova nói.
Việc thiếu một nhận định thống nhất về mục tiêu của Nga sẽ làm phức tạp các kế hoạch ngoại giao nhằm chấm dứt xung đột trong tương lai, ông Philippe Dickinson – Phó Giám đốc Sáng kiến An ninh xuyên Đại Tây Dương tại Hội đồng Đại Tây Dương nhận định.
“Để đạt được một thỏa thuận hòa bình, không thể chỉ dựa vào sự đồng thuận giữa ông Trump và ông Putin", ông Dickinson nói. Theo ông: “Sự tham gia của châu Âu là cần thiết. Điều đó đòi hỏi các đồng minh phải có chung cách nhìn về những gì Nga đang theo đuổi".
Ông Dickinson cho rằng các nhà lãnh đạo châu Âu nhiều khả năng vẫn chưa từ bỏ hy vọng thuyết phục ông Trump thay đổi quan điểm về Nga.
Tuy nhiên, ông nhận định rằng các cuộc thảo luận gai góc khó có thể được nêu ra tại hội nghị NATO lần này. Mục tiêu chính của liên minh là bảo đảm hội nghị diễn ra suôn sẻ, không gặp sự cố lớn và điều này đã đạt được. Dù vậy, “sự yên bình” đó cũng phải trả giá khi các cuộc thảo luận thực chất về Ukraine và Nga gần như vắng bóng.
