Thổ phỉ

Buổi lễ cấp sắc cho Triệu Phú Vương, con trai cả của Chủ tịch xã Sán Chải Triệu Tá Dùn đang vào giây phút quyết định. Người đến dự lễ chật kín cả căn nhà hai mươi mốt gian. Trong khi đám người cuồng tín để cả hồn vía vào lễ bái thì trong một ngách buồng của chủ nhà, Triệu Tá Sắn - con cả của Châu đoàn Triệu Kim Vảng - đang một mình một mâm rượu. Căn buồng giống như cái hang, thuận cho Sắn giấu mình...

Trong khi mọi người đang lễ bái thì trong buồng của Triệu Tá Dùn, Triệu Tá Sắn đang ngồi uống rượu một mình. Triệu Tá Sắn là con cả của Châu đoàn Triệu Kim Vảng, nhiều đời cha truyền con nối cai quản vùng Sán Chải. Sắn ra đời đúng vào mùa sinh nở của loài hổ. Ngày Sắn sắp chào đời thì mẹ Sắn vô tình đi vào khu rừng ma. Khi tốp thợ săn phát hiện và đưa về nhà Châu đoàn thì bà đã ngấp nghé cái chết. Lễ bói ma diễn ra suốt năm ngày năm đêm căng thẳng để cứu hai mẹ con khỏi tay ma rừng. Để cứu con, mẹ Sắn đã đi vào lãnh địa của hổ, một loài mà người Dao tin là mang đến may mắn cho con người. Châu đoàn Triệu Kim Vảng quyết định trao thưởng lớn cho những ai dám vào lãnh địa của hổ tìm hai mẹ con Sắn về...

Đội thợ săn không cứu được vợ quan Châu đoàn nhưng cứu được giọt máu của ông. Triệu Kim Vảng đặt tên cho đứa bé là Triệu Tá Sắn. Sắn sinh ra được hổ cứu sống nên pha trộn trong máu của Sắn là dòng máu của Chúa Sơn Lâm. Sắn luôn thèm thịt và thấy mình gần gũi với rừng già. Từ khi còn nhỏ đến lúc trưởng thành, Sắn luôn thể hiện tính cách phản nghịch của mình. Khi đi lính cho quân Pháp, Sắn được xung vào đội quân giữ chốt ngã ba hiểm yếu Sán Chải. Sau đó, Sắn đã leo lên chức Đội. Cuối năm 1950, Việt Minh mở chiến dịch Lê Hồng Phong lần hai đánh đuổi quân Pháp, giành chính quyền tại Lào Cai. Trong khi những kẻ khác, người thì theo chân Pháp, kẻ buôn súng ra hàng... thì Triệu Tá Sắn từng bước thực hiện mưu đồ giành chính quyền rồi tiến tới cái đích bá chủ thiên hạ.

Từ ngày bị Việt Minh đánh đuổi khỏi Sán Chải, Triệu Tá Sắn phải chui vào rừng sâu nương náu cùng bộ hạ. Giữa lúc Sắn đang điên cuồng vì không thực hiện được mộng làm vua thì quan Ba Đờ-ri-nhô thân chinh đến hang ổ của hắn bàn chuyện lâu dài. Sắn được quan hứa sẽ cung cấp đầy đủ mọi thứ để đủ sức đương đầu cùng Việt Minh, và đặc biệt, hắn được phép xưng vua. Những lời có cánh của quan Ba càng làm cháy lên mộng đế vương của Triệu Tá Sắn. Sau khi nhận lệnh của quan Ba, Sắn gặp thầy mo Quấy để làm lễ xưng Vua.

Triệu Tá Sắn cùng thầy mo Quấy và hơn 300 thuộc hạ lên đỉnh núi Phan Si làm lễ xưng vua. Đến ngày thứ sáu, đoàn người cũng lên đến chóp núi Phan Si, họ nhanh chóng dọn dẹp để làm lễ. Lời khẩn cầu của đoàn người cuối cùng cũng lay động được lòng Trời, lòng Đất và các vị thần. Mọi người run sợ trước không khí linh thiêng của buổi lễ xưng vua. Thủ lĩnh Triệu Tá Sắn đi quanh giàn cúng với vẻ hài lòng vì sự mê muội của hơn 300 trai tráng người Dao đi theo mình. Những lời cúng, những động tác huyền bí của thầy mo Quấy từ từ đi vào sự u mê của người dự lễ. Những dấu hiệu của đất trời, của thiên nhiên khiến đoàn người tin rằng, đi theo Vương Triệu Tá Sắn sẽ làm nên nghiệp lớn.

Triệu Tá Sắn đã từng nổi tiếng về ăn uống, chơi bời theo kiểu thổ phỉ. Ngay từ khi tóc còn để chỏm, hắn đã biết cái sung sướng của trai gái, đến khi trưởng thành, Sắn càng trở nên dâm loạn. Được thầy mo Quấy khuyên, nếu hắn bỏ tính háo sắc thì nghiệp lớn sẽ thành. Sắn cũng cai thói xấu này được một thời gian, nhưng rồi lại ngựa quen đường cũ. Không cản được hắn, thầy mo Quấy cũng lén trốn đi. Quân sư Quấy bỏ đi, Sắn mất một cánh tay, xong cũng vơi đi những lời can gián. Đêm nay, con mãnh thú trong người hắn lại vùng lên đòi quyền sống, nhưng trong cơn cuồng hoan, Sắn bỗng giật mình nhớ lại lời khuyên của thầy mo Quấy. Hắn bỗng nhận ra, vì sự đam mê cuồng loạn mà mình đã thất bại, phải sống chui lủi trong rừng. Lời cảnh báo của quân sư Quấy khiến hắn bàng hoàng tỉnh ngộ.

Buổi lễ cấp sắc cho Triệu Phú Vương, con trai của Chủ tịch xã Sán Chải Triệu Tá Dùn đã kết thúc. Sau khi tiễn thầy mo, tiễn khách về , Triệu Tá Dùn buộc phải gặp mặt Triệu Tá Sắn. Sắn ngồi im, nghe những lời kết tội và thuyết phục của chủ tịch xã Sán Chải, sau đó Sắn mới kể ra những tội ác ngày xưa Dùn cùng mình đã làm. Triệu Tá Dùn sợ hãi, anh mời thầy mo đánh đuổi ma quỷ, làm trong sạch bàn thờ nhưng lại chẳng thể làm trong sạch quá khứ của mình. Anh không cãi nổi cái mồm độc ác của Sắn. Một lần nữa, gia đình anh lại bị thế lực đen tối vây hãm, đe dọa. Rời nhà Dùn, Sắn thấy mình có lỗi với cụ giáo Choong - ông nội của Dùn. Trong cuộc đời, Sắn có nhiều chiến tích, xong hắn tự hào nhất là đã từng học cụ giáo Choong. Cụ giáo là tấm gương sáng về nhân, nghĩa, đức, trí cho cả vùng Sán Chải noi theo. Thay cho việc làm cho của cải ông cha để lại sinh sôi, cụ giáo sống bằng cách trị bệnh cứu người, mở lớp dạy học. Lần đầu gặp một người đức độ như cụ giáo, Sắn ngưỡng mộ và quyết theo học cụ, nhưng bản tính ngỗ nghịch của hắn thật khó sửa...

Ngưỡng mộ đức độ của cụ giáo Choong, Triệu Tá Sắn trở thành học trò của cụ, nhưng cái tính ngang tàng của hắn vẫn không sửa được. Rồi, Sắn lao vào vòng xoáy đam mê quyền lực. Hắn còn cả gan tới gặp cụ giáo để thuyết phục cụ làm ngọn cờ tập hợp lực lượng thổ phỉ. Cụ giáo hết lời khuyên Sắn bỏ con đường sai lầm nhưng hắn nhất quyết không nghe. Không lôi kéo được cụ giáo Choong, hắn quyết định giăng bẫy để ép buộc Triệu Tá Dùn, cháu cụ giáo, chống lại chính quyền. Sắn không tin, khi cả họ Triệu vào bến mê rồi, cụ giáo còn ở ngoài cuộc được. Sau khi Sắn về, Triệu Tá Dùn rất bực tức. Những lời nói độc địa của Sắn khiến anh đau điếng. Dùn lên ngựa, lao về phía Nậm Khánh. Gió rừng xối xả, táp vào mặt cũng không làm dịu cơn sục sôi trong lòng anh. Tới đầu bản Nậm Khánh, Dùn ngập ngừng, dừng ngựa trước nhà Lý Văn San, một kẻ buôn bán thuốc phiện. Có lẽ, anh muốn mượn khói thuốc phiện để quên đi sợi dây mà Sắn đang thít quanh cổ mình. Dùn đâu biết rằng, Lý Văn San là tay sai của Sắn. Dùn từng bước lún sâu vào cái bẫy mà Triệu Tá Sắn đã giăng ra.

Đoàn Phương Bắc - cán bộ phụ trách vùng Phòng Tô rất bực tức trước thái độ làm việc của Triệu Tá Dùn. Bắc là người Kinh, quê Phú Thọ. Năm 1947, đơn vị anh phối hợp cùng dân quân địa phương giải phóng Phòng Tô. Tuy Phòng Tô được giải phóng nhưng anh nhận thấy tình hình nơi đây rất phức tạp, lực lượng thổ phỉ lúc công khai, khi ẩn nấp chống phá cách mạng. Trong tình hình đời sống của nhân dân còn nhiều khó khăn, mà chủ tịch xã Sán Chải Triệu Tá Dùn lại làm lễ cấp sắc cho con quá to, Bắc đã mời Dùn lên nhắc nhở nhưng anh ta không nhận sai lầm của mình. Để làm dịu đi cái bức bối trong lòng, Bắc ra thác tắm. Dòng nước đổ từ lưng chừng trời xuống khiến Bắc suýt chết đuối. May có Pham cứu thoát. Dường như hai người có duyên phận kỳ lạ với nhau. Lần trước Bắc vớt Pham ở vực thuồng luồng, lần này thì cô lại cứu anh thoát chết. Pham là người con gái đẹp nhưng lại bị nhà chồng đối xử tệ bạc...

Pham là người con gái đẹp trong sáng, thuần khiết, nhưng vẻ đẹp đó cũng là mầm tai họa cho cô. Trong một cơn giông bão, Pham bị bố chồng làm nhục. Hành động hung bạo của lão đã giết chết đứa con trong bụng của Pham. Khi biết Pham làm mất đứa con, chồng cô đã mắng chửi, đánh đập cô tàn nhẫn. Không chịu nổi sự nhục nhã, Pham đã lao mình xuống vực. Cũng may là Đoàn Phương Bắc đi ngang qua, cứu cô thoát chết. Từ chỗ biết ơn Bắc, Pham thầm yêu anh tha thiết, nhưng vì nghĩ đến thân phận của hai người nên Pham đành giấu tình cảm của mình trong lòng. Cô không dám tới trụ sử khu, không dám gặp Bắc. Thế mà số phận lại khiến cô cứu anh thoát nạn tại thác nước. Ngắm nhìn Bắc, khát khao được sống hạnh phúc trong người Pham lại bùng lên. Pham ước, giá như không bị con ma nhà chồng gắn chặt thì cô sẽ rũ bỏ tất cả để đến với Bắc...

Trong đêm rừng hoang sơ, Pham lắng nghe những thao thức đang trỗi dậy trong lòng mình. Khoảng cách giữa cô và Bắc chỉ một tầm tay với, gần lắm nhưng cũng thật xa xôi. Cô muốn được ào vào lồng ngực ấm áp của người đàn ông cô thầm thương, trộm nhớ. Những tục lệ bó buộc của người phụ nữ Dao đã không ngăn được làn sóng tình yêu ào ạt xô bờ. Pham và Bắc đã chủ động xóa đi khoảng cách vô hình để hoàn toàn thuộc về nhau. Về phần chủ tịch xã Sín Chải Triệu Tá Dùn, cấp trên phê bình anh đã tổ chức buổi lễ cấp sắc cho con trai quá lãng phí tốn kém. Bị chạm tự ái, Dùn không nén nổi sự giận dữ. Vốn là người hay dao động, thiếu quả quyết, Triệu Tá Dùn bắt đầu ngả về phía Sắn... Chính anh cũng không ý thức được rằng, từ nay anh chỉ là cái gậy trong tay bầy quỷ dữ. Sự thay đổi của Triệu Tá Dùn sẽ ảnh hưởng ra sao tới gia tộc nhà họ Triệu? Tới cuộc sống của người dân và an ninh trật tự của cả vùng Phòng Tô?

Từ hôm Triệu Tá Sắn xuất hiện trở lại, trong lòng cụ giáo Choong đầy sự bất an. Cụ hiểu con người Sắn, hiểu những mưu mô, tham vọng của Sắn. Cụ lo cháu nội cụ là Triệu Tá Dùn bị Sắn lôi kéo trở lại con đường tội ác ngày xưa, như thế cơ nghiệp nhà họ Triệu tồn tại nhiều đời nay sẽ không thể giữ vững. Bản thân cụ giáo Choong - cây cột cái của dòng họ, chỗ dựa về mặt tinh thần của cả vùng Sán Chải, đã đi qua nhiều cay đắng cuộc đời, đến giai đoạn này, cụ thực sự cảm thấy sự bất lực của tuổi tác. Sau những ngày tháng bình yên, giờ đây, một không khí khác lạ, lặng lẽ bủa vây Sán Chải, báo hiệu những xung đột mới, vừa ngấm ngầm, bí mật, vừa quyết liệt và nguy hiểm...

Ký ức về những ngày theo thổ phỉ không dễ gì xóa nhòa trong tâm trí Triệu Tá Dùn. Khi Việt Minh giành những thắng lợi lớn trên chiến trường, đẩy quân đội Pháp vào tình thế khó khăn thì thổ phỉ cũng không còn nguồn tiếp tế. Đói khát cùng kiệt khiến họ quay mũi giáo lại, trấn lột ức hiếp lẫn nhau, cướp bóc của cải của người dân vô tội. Nhận lệnh tướng phi, Triệu Tá Dùn trở về nhà họ Triệu, vừa cầu cứu viện trợ, vừa lợi dụng uy tín của cụ giáo Choong để gây sức ép với dân trong vùng. Vô tình, Dùn lại biết rằng cụ giáo Choong đã được bí thư châu ủy Đoàn Văn Long thuyết phục đi theo cách mạng, theo kháng chiến. Triệu Tá Dùn hiểu rằng, tình thế đã bị lật ngược, song với anh, cuộc trở về này quả không dễ dàng gì. Đến đây, nhà văn Đoàn Hữu Nam tiếp tục đưa vào tiểu thuyết những nhân vật mới, đó là Đàu - cô gái Dao khốn khổ bị đuổi ra khỏi nhà khi đang trọng bệnh, đó là Vương - con trai Triệu Tá Dùn - chàng trai khảng khái và vô tư của núi rừng Tây Bắc...

Năm 1950 bộ đội ta giải phóng Phòng Tô. Nghe theo lời kêu gọi của cách mạng, hầu hết chức dịch, lính tráng từng làm việc cho chính quyền cũ đều ra trình diện. Cách mạng tin tưởng giao cho họ những nhiệm vụ mới, bám dân, bám địa bàn. Tuy nhiên, sau một thời gian, khi cái hào hứng buổi ban đầu qua đi, những cán bộ địa phương này mất dần nhiệt tình hăm hở, bởi công việc "vác tù và hàng tổng" hữu danh vô thực. Có chức tước đấy mà chẳng thấy lợi lộc đâu. Họ không khỏi so sánh với quá khứ hoàng kim, khi họ được chế độ cũ dung dưỡng, thả sức tung hoành, vơ vét lợi lộc cho bản thân, cho dòng họ. Trong khi đó, đường lối chính sách của ta chưa được mềm dẻo, có phần nóng vội, bất cập, không tính đến đặc điểm riêng của từng vùng miền. Cuộc sống người dân chưa được cải thiện. Đói nghèo, thất học, nghiện hút đeo đuổi bao đời khiến lòng dân không yên. Đó là những điều kiện thuận lợi để hạt giống thổ phỉ mọc mầm trở lại. Trong cuộc họp Ban Chấp hành Châu ủy Phòng Tô, Bí thư Châu ủy Đoàn Văn Long đã thẳng thắn nhìn vào thực trạng ấy. Cuộc chiến dằng dai giữa thiện và ác, giữa ánh sáng và bóng tối bước vào thời kỳ mới với những khó khăn riêng...

Phó Bí thư Châu ủy Tẩn Diêu Siểu là người bộc trực, khảng khái. Anh mồ côi cha mẹ từ nhỏ, rời Phòng Tô tham gia kháng chiến chống Pháp, rồi theo điều động của cách mạng lại trở về bám dân, bám địa bàn. Siểu thẳng thắn, nhiệt tình, trách nhiệm, nhưng cách xử lý công việc cứng nhắc của anh lại nhiều lần gây khó khăn cho phong trào cách mạng. Bản thân Bí thư Châu ủy Đoàn Văn Long và Tẩn Diêu Siểu từng có nhiều va đập gay gắt trong quan điểm, đường lối làm việc bởi Đoàn Văn Long muốn dùng biện pháp mềm dẻo linh hoạt, mở đường cho những người lạc lối trở về thì Tẩn Diêu Siểu lại bảo thủ, cho rằng cách mạng là phải triệt để, phải lật tận gốc, trốc tận ngọn. Hậu quả là, bọn thổ phỉ dưới sự chỉ huy của Triệu Tá Sắn bất ngờ dồn sức tấn công, bao vây đồn Tà Chải và khu vực hành chính xã. Bộ đội ta phải trả một cái giá quá đắt cho trận chiến này. Thất bại, vấp ngã cũng giúp Tẩn Diêu Siểu trưởng thành hơn trong công tác...

Hồi ức về những năm tháng cùng đồng đội chiến đấu chống thổ phỉ ở Phòng Tô lại trở về với bí thư Châu ủy Đoàn Văn Long. Suốt quãng đời trai trẻ, anh đã gắn bó với nơi này, hết chống Pháp rồi lại quay sang tiễu phỉ. Bao nhiêu lần nằm gai nếm mật, bao nhiêu lần đối diện với cái chết, có lúc tưởng chừng kiệt sức, tuyệt vọng, bởi không liên lạc được với dân, không nhận được sự ủng hộ của dân, có lúc phải chứng kiến sự phản bội của chính đồng đội, cả mối tình nhiều hạnh phúc và cũng nhiều đau khổ với người con gái tên Liên..., tất cả những nỗi niềm ấy khiến anh gắn bó với Phòng Tô như một định mệnh. Nhiệm vụ trước mắt anh vô cùng nặng nề, thổ phỉ ngày càng liều lĩnh và quỷ quyệt, lòng dân đang ly tán, hoài nghi chính quyền...

Trở lại Phòng Tô, nơi có người con gái tên Liên - người mà bí thư Châu ủy Đoàn Văn Long thương nhớ, anh đã kiên trì thực hiện kế hoạch phát triển cơ sở bám dân, thuyết phục người đứng đầu dòng họ hợp tác với cách mạng, qua đó phát động quần chúng làm chủ đời mình. Chỉ trong thời gian ngắn, ý thức người dân được nâng lên rõ rệt, điều này khiến các tướng phỉ hoảng sợ. Bởi nếu các chiêu bài mị dân của họ không còn tác dụng, mầm mống phản loạn không được dung dưỡng thì thổ phỉ cũng chẳng còn đất dung thân. Để đối phó với tình hình ấy, một cuộc họp khẩn cấp diễn ra tại nhà tướng phỉ Lý Văn San ở Nậm Khánh đã được tổ chức. Bọn họ sẽ toan tính những âm mưu nham hiểm gì để thỏa mãn giấc mộng làm chủ vùng rừng núi Tây Bắc này, gây ra oan nghiệt cho bao gia đình, bao số phận người vô tội...

Trong cuộc họp các tướng phỉ, Triệu Tá Sắn đã nhằm vào những mặt còn hạn chế trong chính sách dân tộc địa phương để khoét sâu thêm mâu thuẫn giữa thổ phỉ với chính quyền, nhằm thổi bùng lên ngọn lửa hiếu chiến trong tâm hồn tội lỗi. Đồng thời, hắn cũng không quên vẽ ra tương lai huy hoàng cho bọn họ, dẫu tương lai ấy phải trả bằng máu của bao người dân vô tội. Sắn khởi xướng thành lập mặt trận Phòng Tô tự trị, cắt đặt bảy tên tướng tâm phúc vào các vị trí phù hợp dưới sự chỉ huy chung của Triệu Tá Sắn. Tất cả cùng thông qua Cương lĩnh hoạt động của mặt trận. Nội dung Cương lĩnh thực chất là sự bắt chước Cương lĩnh của cách mạng Việt Nam. Sắn tin rằng, với Cương lĩnh này, đội quân của hắn sẽ không bị mang tiếng là đám lục lâm thảo khấu, mà thực sự có kỷ luật, có mục đích chiến lược, sách lược rõ ràng. Sắn cũng thuyết phục đồng bọn tin rằng, chẳng mấy chốc, chúng sẽ được làm chủ cả núi rừng, dân chúng sẽ lóa mắt vì miếng bánh vẽ, thuận theo chúng mà phản cách mạng, phản lại chính quyền.

Thiên tai, hạn hán xảy ra liên miên, mất mùa, đói kém khiến đời sống nhân dân vùng Phòng Tô chưa được cải thiện. Ý thức của người dân còn hạn chế, họ chưa thực hiểu và tin vào chính quyền, chưa hiểu được nghĩa vụ và trách nhiệm phải nộp thuế. Việc thu thuế khó khăn, cộng với sức ép cấp trên khiến Bắc vô cùng bế tắc. Những đội công tác được thành lập nhằm hỗ trợ cán bộ địa phương nắm tình hình, vận động quần chúng nộp thuế. Để đối phó với kế hoạch này của chính quyền, lực lượng thổ phỉ dưới sự chỉ huy của Triệu Tá Sắn cũng vào cuộc quyết liệt, chúng khơi sâu mâu thuẫn giữa người dân và chính quyền, xúi giục các trưởng bản, trưởng thôn một mặt giả vờ thuận theo chính sách, mặt khác lại tiếp tay cho thổ phỉ làm phản. Tình hình ở vùng Phòng Tô đang nóng dần lên, thổ phỉ đang giăng lưới chờ cơ hội thuận lợi để quét một mẻ lớn. Trong khi đó, các cán bộ bám địa bàn như Bắc lại có phần chủ quan. Những nguy hiểm nào đang rình rập họ ở phía trước?

Thổ phỉ bất ngờ tấn công đội công tác ngay tại nhà ông trưởng bản Nậm Khánh, khi cuộc họp dân vừa mới bắt đầu. Mặc dù đã có ý thức đề phòng nhưng lực lượng thổ phỉ quá đông và mạnh, lại ẩn nấp trong bóng tối nên đội công tác không kịp trở tay. Bắc là người đầu tiên hy sinh, đồng đội của anh cũng người còn, người mất, cả Phòng Tô biến thành chảo lửa... Hàng ngàn tên phỉ vốn ẩn nấp ở các thôn, bản nay hiện nguyên hình, cùng đồng bọn ở bên ngoài đồng loạt nổi dậy, chiếm trụ sở chính quyền, đốt phá, cướp bóc, thẳng tay tiêu diệt cán bộ, bộ đội, dân quân. Chủ tịch xã Sán Chải Triệu Tá Dùn lâu nay vốn dao động, lưỡng lự, nay bị bọn phỉ đến tận nhà ép phải đi theo. Không những thế, chúng còn yêu cầu tất cả đàn ông, trai tráng nhà họ Triệu xuống núi. Mặc dù rất đau xót, nhưng cụ giáo Choong hiểu rằng, tình thế không thể thay đổi. Nếu con cháu cụ không theo thổ phỉ sẽ bị giết chết, cơ nghiệp nhà họ Triệu phút chốc hóa thành đống tro tàn. Đi theo chúng lúc này là một cách để tồn tại. Cụ chỉ dặn con cháu mình cố giữ cho bàn tay khỏi vấy máu. Dặn là dặn vậy, nhưng cụ thừa biết làm sao có thể giữ được hai chữ "thiên lương" khi đã dấn sâu vào chốn quỷ.

Cái đêm thổ phỉ nổi dậy chiếm Phòng Tô là đêm kinh hoàng đối với Pham. Cô tận mắt chứng kiến những tội ác man rợ mà chúng gây ra cho cán bộ, bộ đội và những người dân không theo sự cưỡng ép của chúng. Trong những kẻ tham gia thổ phỉ có cả chồng và bố chồng cô. Đáng buồn hơn là nhiều người dân Phòng Tô đã tin vào lời hứa hẹn, tin vào cái bánh vẽ của thổ phỉ nên đã phản ứng, thậm chí là xung đột với bộ đội, dân quân. Có phải họ nông nổi, chỉ nhìn thấy cái lợi trước mắt, mà không biết cái lợi lâu dài? Điều ấy đúng, nhưng mặt khác, về phía chính quyền cách mạng, cũng chưa thực hiểu tâm tư, nguyện vọng của quần chúng là cơm chưa đủ ăn, áo chưa đủ mặc. Cuộc chiến đấu tiêu diệt thổ phỉ sẽ vô cùng khó khăn khi không có dân ủng hộ. Và dù chiến thắng hay thất bại thì cảnh đầu rơi, máu chảy vẫn luôn là nỗi ám ảnh, làm đau đớn người còn sống. Số phận của những người trẻ tuổi như Pham, như Đàu, như Vương sẽ ra sao? Họ có trở thành nạn nhân khi chính người thân của họ đang bán linh hồn cho quỷ dữ? Nhà văn Đoàn Hữu Nam sẽ kể tiếp câu chuyện cuộc đời họ như thế nào?

Sau khi chiếm được một số địa bàn, thổ phỉ bắt đầu thực hiện những cuộc trả thù cướp bóc tàn tệ. Trong khi lực lượng bộ đội, dân quân phải co cụm để bảo toàn lực lượng thì thổ phỉ mở tiệc linh đình mừng chiến thắng. Cũng vì ngạo nghễ với chiến thắng của mình, tự chúng đã lộ chân tướng là một đội quân ô hợp, thiếu kỷ luật, thèm khát của cải và dùng bạo lực để thỏa mãn thú tính. Về phía người dân, cuộc sống đói nghèo lay lắt cộng thêm sự thiếu hiểu biết đã khiến họ trở thành nạn nhân chính của thổ phỉ. Bản thân bí thư Châu ủy Đoàn Văn Long hiểu rất rõ rằng, đây là thời điểm khó khăn nhất, dễ dao động nhất. Anh phải tỏ rõ sự kiên cường của cây cột cái, làm chỗ dựa tinh thần cho anh em đồng đội. Trong khi những người như Bắc, Long, Siểu... tự nguyện dấn thân và chấp nhận hy sinh bất cứ lúc nào thì vẫn có những người như Bình, mang tiếng là Phó Chủ tịch Châu ủy lại vô trách nhiệm, thiếu cái tâm, cái tầm của người lãnh đạo. Trước mắt, cuộc chiến tiêu diệt thổ phỉ vô cùng khốc liệt, chỉ cần một hành động thiếu kiềm chế sẽ dẫn đến hậu quả khó lường.

Sự thất bại liên miên trên khắp mặt trận khiến bí thư Châu Ủy Đoàn Văn Long hoang mang như chính mình đi sai đường. Việc thuận theo bọn thổ phỉ để được yên thân của người dân đã làm bao lời lẽ giáo điều bị lật ngược. Anh luôn băn khoăn tự hỏi, liệu những việc làm của anh có vi phạm nguyên tắc, có đi ngược đường lối chủ trương chính sách của cách mạng không mà sao thành quả cứ mãi xa vời. Trong khi đó, Triệu Tá Sắn lại rất hỉ hả với những chiến công mà hắn và đồng bọn đã đạt được. Hắn càng nung nấu ý chí phải khuấy tung hơn nữa sức mạnh của cái gọi là Mặt trận Phòng Tô của hắn. Thấy rõ việc nổi phỉ ở Phòng Tô ảnh hưởng sâu sắc đến tình hình an ninh, chính trị, kinh tế của cả vùng Tây Bắc, và nếu không nhanh chóng dập tắt ổ nhóm này sẽ có nguy cơ lây lan tới khắp các khu vực miền núi phía bắc, các đồng chí lãnh đạo khu mười đã quyết định điều một lực lượng lớn bộ đội, công an lên Phòng Tô, nhằm tăng cường, sát cánh cùng lực lượng tại chỗ đánh phỉ. Động thái này đã khiến nhóm thổ phỉ của Triệu Tá Sắn có chút lo ngại, nhưng chúng vẫn yên tâm vào sức mạnh mà chúng đã gây dựng được.

Sau khi có lực lượng tăng cường, công tác phòng chống và càn quét thổ phỉ ở Phòng Tô đã đạt được những kết quả đáng mừng. Nhóm thổ phỉ ở Phòng Tô do Triệu Tá Sắn cầm đầu đã phải rút lui sâu vào trong rừng và không dám hoạt động công khai nữa. Điên cuồng vì thất bại, tính hiếu sát được Triệu Tá Sắn liên tục tiêm vào đầu óc bọn đàn em. Chính vì thế, bọn chúng càng lúc càng khát máu, điên cuồng tìm bắt thú rừng và cả người để tàn sát. Bên cạnh đó, Sắn quyết định đi gặp Hoàng Seo Lùng - tướng chỉ huy toàn bộ thổ phỉ vùng Tây Bắc để bàn cách đối phó với bộ đội. Trong khi đó, về phía quân cách mạng, sau khi đánh đuổi bọn thổ phỉ chạy tan tác vào rừng, Bí thư Châu ủy Đoàn Văn Long tiếp tục chỉ huy các đại đội chia ra tiếp quản từng bản. Đây là một công việc vô cùng khó khăn, nguy hiểm, bởi các bản như những khu vực vừa ra khỏi trận dịch, cho nên nhà nào cũng thửa đóng, then cài, và việc tiếp cận với bà con không dễ dàng chút nào.

Nhận thấy phương thức đánh phỉ bằng cách “tỏa rộng, bám chặt” không có hiệu quả, Ban chỉ huy chiến dịch tiễu phỉ thay đổi chiến thuật, lấy cốt cán đi vào “bắt rễ”, giác ngộ “rễ”, để từ “rễ” luồn sâu vào trong nội bộ địch. Đích thân bí thư Châu Ủy Đoàn Văn Long thân chinh thực hiện kế hoạch này. Anh rất đau lòng khi nhiều cơ sở trước kia do chính anh gây dựng, đã nhiệt tình theo cách mạng, nhưng giờ đây chính họ lại theo phỉ mà phạm tội tày trời. Đặc biệt, gia đình cụ giáo Choong cũng đổi thay ghê gớm kể từ ngày Triệu Tá Dùn cùng 18 người họ Triệu bị ép đi theo Triệu Tá Sắn làm thổ phỉ. Mặc dù rất giận Triệu Tá Dùn, nhưng trước những khổ ải, đói rét mà con cháu cụ đang phải chịu đựng trong rừng sâu thì cụ lại thấy thương và không đành lòng để vậy. Cụ vẫn âm thầm, bí mật chuẩn bị lương thực để tiếp tế cho đám tàn quân thổ phỉ. Chính tình yêu thương con cháu của những gia đình có người đi theo thổ phỉ là điểm yếu để những kẻ cầm đầu đám thổ phỉ như Triệu Tá Sắn khoét sâu vào và lợi dụng.

Trước sự truy quét gắt gao của các lực lượng tiễu phỉ, Triệu Tá Sắn bên ngoài tỏ ra bình tĩnh đối phó nhưng thực chất bên trong hắn cũng vô cùng lo lắng. Đã hơn một tháng chui lủi trong rừng đối mặt với cuộc sống thiếu thốn, khổ sở, Sắn hiểu hơn về cái gọi là lòng trung thành, sự thiện chiến và những ràng buộc lẫn nhau trong "Mặt trận Phòng Tô" của hắn. Cách giữ người và rèn quân của hắn là luôn lấy mối ràng buộc của đàn em với gia đình, người thân để làm điểm tựa uy hiếp. Nếu tinh thần của đàn em nào bị lung lay, ra hàng chính quyền thì ngay lập tức người thân trong gia đình đó sẽ gặp nhiều chuyện không may, thậm chí là về chầu tiên tổ. Lối giữ người tàn ác đó của Triệu Tá Sắn có phần phát huy tác dụng, khiến nhiều thổ phỉ muốn quay đầu nhưng cũng không dám. Bên cạnh đó, Sắn cũng khôn khéo dùng kế mua chuộc để lừa bịp những đàn em ít học vốn dĩ rất sợ hắn lại trở nên biết ơn hắn.

Việc lợi dụng cái chết của binh sỹ Đài để dồn sự căm thù của người dân vào các lực lượng tiễu phỉ của Triệu Tá Sắn xảo quyệt vạch ra đã có tác dụng khi đám ma của Đài bị biến thành một cuộc nổi dậy khiến bộ đội buộc phải rút lui. Lý Văn San tuyên bố Tả Phìn trở thành căn cứ địa của mặt trận Phòng Tô tự trị. Trong khi đó, Ban chỉ đạo tiễu phỉ tiếp nhận sự cầu cứu của Pham, vốn có bố chồng, em chồng và chồng tham gia thổ phỉ. Hoang mang khi bố chồng là thổ phỉ mò về chết trước cửa nhà, Pham quyết định cầu cứu sự giúp đỡ của bộ đội và du kích để làm ma cho ông. Được Bí thư Châu ủy Đoàn Văn Long động viên, chỉ bảo những điều tốt đẹp, Pham thấy mình cần phải ở phía bộ đội, giúp họ tiếp cận bà con, phân tích cho họ biết đâu là phải trái.

Sau ngày biến Tả Phìn thành căn cứ địa của Mặt trận Phòng Tô tự trị không lâu, lực lượng thổ phỉ này đã bị trung đội du kích do Sông làm chỉ huy truy quét vào rừng sâu. Sự căm giận thổ phỉ dâng cao trong lòng những người lính đang làm nhiệm vụ khi thấy đồng đội mình bị phỉ giết chết một cách dã man. Tuy nhiên, những người lãnh đạo như Sông rất biết kiềm chế tình cảm và thực hiện đúng chính sách tù binh. Trong khi đó, đội quân ô hợp của Triệu Tá Sắn đã không chịu được gian khổ, tìm cách lần mò về gần bản để tìm thức ăn và thỏa mãn dục vọng. Ba tên lính của Sắn đã mắc sai lầm nghiêm trọng khi thực hiện hành vi hiếp dâm đối với Đàu - vốn là vợ chưa cưới của chắt nội cụ giáo Choong. Vụ việc này khiến Sắn nổi điên, định giết cả ba tên lính bởi hắn biết rất rõ ảnh hưởng của cụ giáo đối với dân bản và chính hắn cũng đang dựa vào uy tín của cụ để xây dựng lực lượng. Sau cùng, hắn chọn cách giả xử bắn ba tên lính rồi dựng màn kịch cho chúng trốn sang bên kia biên giới, chờ tình hình êm xuôi sẽ trở lại.

Sau khi giác ngộ được Pham, bí thư Châu ủy Đoàn Văn Long lại cùng đồng đội chăm sóc giúp đỡ Đàu vượt qua cơn chấn động tinh thần bởi vụ hiếp dâm tập thể do ba tên lính của Triệu Tá Sắn gây ra. Sự việc này thực sự khiến suy nghĩ của cụ giáo Choong thay đổi. Trước đây, cụ những tưởng việc làm của mình đối với con cháu đi theo thổ phỉ là vì dòng máu tổ tiên họ hàng phải đùm bọc nhau, nhưng sau khi Đàu bị nạn, cụ càng hiểu rõ hơn bản chất của thổ phỉ và điều khiến cụ thất vọng nhất là tại sao chúng có thể làm hại người thân của chính những người đang cầm súng bảo vệ cho chúng. Từ nhận thức này, cụ giáo Choong đã dần dần đứng gần hơn về phía bí thư Châu ủy Đoàn Văn Long. Lại nói về Triệu Tá Dùn, từ ngày theo thổ phỉ, tâm trạng lúc nào cũng bất an, suốt ngày lẩn trốn trong rừng sâu, bụi rậm, tối mới dám mò ra. Lúc này, Dùn mới thấy thấm thía sự cô đơn của một người bị đồng loại chối bỏ. Dùn cảm thấy mình không thể tiếp tục cuộc sống đen tối như thế,nhưng cũng không dám ra hàng.

Đúng như dự đoán của Triệu Tá Sắn, cụ giáo Choong đã đến tìm gặp hắn nhưng không phải để bắt tội ba tên phỉ, mà để thuyết phục Sắn và "Mặt trận Phòng Tô" ra hàng nhưng thất bại, bởi những lời phải trái của cụ không thể lay chuyển được một kẻ ngông cuồng như Triệu Tá Sắn. Trở về, cụ giáo Choong lại bí mật tìm gặp Bí thư Châu ủy Đoàn Văn Long để bàn cách thu phục "Mặt trận Phòng Tô", triệt phá những hoạt động phá hoại phi nghĩa và tàn ác của bè lũ thổ phỉ. Họ chọn cách kêu gọi con cháu họ Triệu đang làm thổ phỉ, kín đáo quay về với chính quyền bằng những hoạt động bí mật trong lòng "Mặt trận Phòng Tô". Trước tình hình các đội quân thổ phỉ bị vây quét, chặn đánh tơi tả khắp vùng núi Tây Bắc, Hoàng Seo Lùng - viên tướng thống lĩnh các lực lượng thổ phỉ cũng tới tìm Triệu Tá Sắn để bàn mưu kế đối phó với lực lượng du kích và bộ đội. Khác với vẻ hùng hổ, oai phong trước đây, lúc này Hoàng Seo Lùng đã bắt đầu lộ vẻ mệt mỏi, xuống sức của một kẻ bị đồn đuổi đến đường cùng. Hoàng Seo Lùng và Triệu Tá Sắn sẽ làm gì để thay đổi cục diện đang đến hồi kết thúc?

Trong tình cảnh bị vây chặt, bọn thổ phỉ hoạt động ngày càng khó khăn. Chúng buộc phải bảo toàn lực lượng, biến tướng, biến hình không cho đối phương biết mình ở đâu, có những gì, cho nên Triệu Tá Sắn đã thuyết phục Hoàng Seo Lùng hóa kiếp hết đàn ngựa và chó. Tất nhiên, Lùng không đồng ý. Mặc dù rất khó chịu nhưng Sắn vẫn phải nín nhịn để chờ thời cơ cho Lùng sáng mắt. Lại nói về Triệu Tá Dùn, sau khi nhận ra chân tướng và những hành động vô nghĩa mà bọn thổ phỉ đang làm, anh vẫn luôn đau đáu với việc làm thế nào thoát khỏi hang ổ thổ phỉ. Bên cạnh đó, trong đội ngũ thổ phỉ cũng có nhiều tên bắt đầu nghi ngờ những điều mà thủ lĩnh của chúng đã nói về sự tàn ác của chính quyền và bộ đội, trong khi chúng tận mắt chứng kiến sự yên bình, êm ấm của làng bản khi có bộ đội về đóng quân. Tâm tư của những kẻ đi theo thổ phỉ không còn hăng hái như trước nữa, mà chứa đầy những hoang mang... Về phía gia đình cụ giáo Choong, sau tai nạn xảy ra với Đàu - chắt dâu chưa cưới, và trước sự buồn bã, dằn vặt của Vương - chồng chưa cưới của Đàu, cụ giáo Choong quyết định sẽ để cho Vương đi theo bộ đội, chịu sự chỉ huy của Bí thư Châu ủy Đoàn Văn Long...

Từ hôm được cụ giáo Choong đón về nhà sau tai nạn, Đàu vẫn vô cùng buồn bã. Cô đã mất đi vẻ vô tư, trong sáng trước đó. Có những lúc cô nghĩ tới cái chết nhưng còn bố, còn Vương, cô bỏ đi không đành, nên đành cam chịu số phận. Biết tin Vương được cụ giáo cho theo bộ đội, Đàu mừng lắm và nhất quyết xin đi theo. Đàu và Vương được đích thân cụ giáo Choong đưa đi gặp bí thư Châu ủy Đoàn Văn Long. Hiểu tấm lòng và sự tin tưởng mà cụ giáo Choong trao cho, Long rất mừng và vui vì anh biết cuối cùng những người như cụ giáo đã thực sự đặt lòng tin vào bộ đội, vào chính quyền. Cũng lúc này, Tẩn Diêu Siểu được giao nhiệm vụ dẫn bọn tù binh thổ phỉ bị bắt về thị trấn. Đây là một nhiệm vụ hết sức khó khăn, bởi nhìn chung hầu hết những tên thổ phỉ đều có đầu óc mê muội, dốt nát vì không được học hành, nhưng chúng cũng hết sức tàn ác và lỳ lợm. Siểu biết, chỉ một chút sơ sảy là dẫn tới hy sinh, mất mát. Liệu Siểu có hoàn thành nhiệm vụ khó khăn này một cách tốt đẹp, an toàn?

Trong khi nhóm thổ phỉ do Hoàng Seo Lùng và Triệu Tá Sắn cầm đầu đang rơi vào bế tắc, hoảng loạn thì Ban chỉ huy tiễu phỉ quyết định mở chiến dịch đánh địch ở tất cả các xã có nổi phỉ. Với phương châm đánh tan là chính, quân ta đã tiến công truy quét, tiêu diệt, bắt sống hàng trăm tên phỉ đầu sỏ, gọi hàng ngàn người ra đầu thú. Bên cạnh đó, còn có sự giúp sức của toàn dân trong việc dẫn đường mở lối cho bộ đội vào hang ổ phỉ, thuyết phục những kẻ lầm đường quay về. Lâm vào cảnh đường cùng, Triệu Tá Sắn vô cùng tức tối, hắn lệnh cho quân lính chống đỡ nhưng vô vọng. Vòng vây của bộ đội càng siết chặt, hàng ngũ của thổ phỉ càng khốn đốn, rệu rã, nhất là khi có một số tên cầm đầu bị tiêu diệt, bỏ trốn thì những gắng gượng của lũ thổ phỉ đã đến đoạn kết thúc. Lúc này, theo sự chỉ bảo của cụ giáo Choong, những người họ Triệu đã quyết định ra hàng, trong đó có cả Triệu Tá Dùn. Dùn chỉ huy 18 anh em họ Triệu cùng đồng loạt đánh trả bọn đàn em của Triệu Tá Sắn và tìm đường trốn về. Biết Dùn làm phản, Triệu Tá Sắn càng điên cuồng, cho người truy đuổi anh em nhà họ Triệu...