Minh Sư

Trong cuộc nói chuyện với chị Tư Trà, tâm trí Đoàn Minh Thành luôn hiện rõ những câu chuyện về trận đánh ác liệt của quân Giải phóng trên dãy núi Đồng Mông Đá Hàm. Trận đánh ác liệt khiến chàng thanh niên khi ấy không thể nào quên.

Những trận đánh ác liệt của quân Giải phóng trên dãy núi Đồng Mông Đá Hàm đã khiến chàng thanh niên Đoàn Minh Thành khi ấy không thể nào quên. 30 năm sau, theo lời đề nghị của chị Tư Trà, vợ của liệt sỹ Hai, thủ trưởng của Đoàn Minh Thành, họ đã cùng nhau lặn lội đi tìm những đứa con nếu có của chồng chị trong thời gian anh làm cách mạng. Trong hành trình tìm kiếm ấy, Đoàn Minh Thành luôn linh cảm về những câu chuyện, những dữ liệu lịch sử xa xăm đã xảy ra cách đây vài thế kỷ, về những năm tháng mà các bậc tiền bối dày công tạo dựng vùng đất mới phương Nam.

Ký ức xa xăm của nhà nghiên cứu lịch sử Đoàn Minh Thành lần lượt mở ra câu chuyện về thế hệ cha ông trên con đường thiên lý. Dân làng Ái Tự vào một buổi sáng đã vui mừng chào đón đoàn thuyền do Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng chỉ huy, bởi họ biết rằng sự hiện diện của ông sẽ khiến bọn lục lâm thảo khấu không dám đến cướp bóc làm hại dân làng. Còn chị Tư Trà, mấy hôm nay không được khỏe, chị muốn cùng Đoàn Minh Thành tới thăm mộ của chồng. Thành lưỡng lự vì đang có kế hoạch tiếp đón đoàn nghiên cứu lịch sử từ Hà Nội vào nghiên cứu làng Ái Tự.

Người anh rể Trịnh Kiểm vì muốn nhổ bỏ cái gai trong mắt là cậu em Nguyễn Hoàng nên nghĩ ra mưu kế để Nguyễn Hoàng đi trấn thủ vùng phương Nam, đóng đô ở đất Thuận Hóa. Đây là quyết định mà theo Đỗ Chiêu thì đó là một sai lầm lớn nhất trong cuộc đời Trịnh Kiểm. Còn với Nguyễn Hoàng, đây lại là bước ngoặt lớn, không chỉ giúp ông giữ được tính mạng mà còn giúp ông củng cố binh quyền.

Hai mảng quá khứ, một gần, một xa luôn chi phối suy tưởng của Đoàn Minh Thành. Mảng gần là về thủ trưởng Hai thời chống đế quốc Mỹ, về những câu chuyện giữa anh và chị Tư Trà trên hành trình đi tìm con riêng của chồng. Còn mảng xa là về nhân vật lịch sử Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng cùng những con người thân tín và những việc ông đã làm trên con đường thiên lý, mở mang bờ cõi Trịnh Nguyễn phân tranh.

Những câu chuyện quá khứ và hiện tại tiếp tục được kể đan xen với nhau. 2 thầy trò Nguyễn Thiệu bắt đầu hành trình vào phương Nam. Đỗ Chiêu và Phạm Dữ thì ở trong doanh trại với Đoan Quần Công để cùng bàn việc lớn. Bên cạnh đó là những dòng suy tư của Đoàn Minh Thành, phân vân giữa việc tìm lại cội nguồn bên ngoại của mình và việc nhận lời giúp đỡ chị Tư Trà.

Bà Nguyễn hồi tưởng những câu chuyện xưa về người cha của mình là ông Bá Thái và chồng mình là ông Nguyễn - một lãnh binh dưới quyền Đông Tri Châu Đỗ Tử Quý. Cấu trúc chuyện nằm trong chuyện đưa người đọc, người nghe chuyển sang dòng hồi tưởng của nhân vật Đoàn Minh Thành. Đan xen giữa khứ xa xôi thế kỷ XVI và thời hiện tại - chuyến đi của Thành về Hà Nội cùng chị Tư Trà. Hai người đàn bà đều có chồng hy sinh thời chiến đã có cuộc gặp mặt nói chuyện thân tình. Đó là chị Tư Trà - vợ thủ trưởng Hai và chị Lộc - vợ thủ trưởng Thành...

Mạch truyện chuyển sang dòng tâm trạng của Đỗ Chiêu, khi nhân vật này vô tình nghe được cuộc trò chuyện của 2 ngài Quận Công trong đêm. Cả 2 đều đang thao thức việc an dân. Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng tổ chức buổi gặp mặt mọi người ở sân đình làng và kêu gọi mọi người quyên góp tiền bạc để mua lương thảo dự trữ nhằm vào việc cứu dân. Diễn biến truyện bất ngờ xuất hiện một nhân vật mới. Đó là nàng Ngọc Lâm. Nàng bày tỏ tình cảm với Đỗ Chiêu và mong được đi theo ông...

Nguyễn Hoàng giao cho Đỗ Chiêu dẫn binh mã để dẹp giặc cướp hoạt động ở vùng Tư Vang. Đỗ Chiêu vào đến Tư Vang, hỏi thăm trưởng làng về tình hình hoạt động của bọn cướp và rất bất ngờ khi bọn cướp không giết ai, cũng không bắt đàn bà, con gái mà chỉ lấy lương thảo của người giàu, chia cho người nghèo. Viên đầu lĩnh của bọn cướp sau đó bất ngờ đến gặp Đỗ Chiêu. Chúng sau đó đã bị thu phục bởi tài đức và danh tiếng của Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng.

Nguyễn Thiệu và Chế Mô đã quyết định cùng nhau đi tìm dòng dõi hậu duệ của ông Ba Thái. Họ đã đi qua Trà Kiệu, Mỹ Sơn rồi đến bờ sông Trà Khúc. Đoàn Minh Thành cũng bắt đầu đi tìm vợ thủ trưởng Thạch cùng với chị Tư Trà. Trên đường ra Hà Nội, Thành nhận ra rõ những vùng mình đi qua và anh lại bồi hồi nhớ lại những câu chuyện lịch sử xa xưa.

Đỗ Chiêu đã thành công trong việc tiến cử Phạm Dữ với Nguyễn Hoàng làm Nguyễn Hoàng tin tưởng và đặt nhiêu hy vọng vào Phạm Dữ. Tiếp đó, Nguyễn Ư Dĩ trò chuyện với Đỗ Chiêu về việc gặp Luân Quận Công Tống Phước Trị. Cuộc gặp mặt giữa Đỗ Chiêu và Luân Quận Công diễn ra thuận lợi. Đỗ Chiêu cao hứng tạt vào quán rượu, nghe mọi người trong quán trò chuyện...

Đỗ Chiêu vô tình nghe được mọi người kể chuyện trong quán rượu về dân làng Trà Bát tự xử khi bắt được 1 người là dư đảng của nhà Mạc. Mạch truyện chuyển sang hành trình vào Quảng Nam của Phạm Dữ để thực hiện nhiệm vụ Đoan Quận Công giao cho. Phạm Dữ tâm sự với cha được cha nhiệt tình ủng hộ trong việc thu xếp để gặp các thân hào nhằm thu phục nhân tâm và đưa về dưới trướng của Đoan Quận Công.

Truyện trở lại với hành trình đi tìm mẹ của Nguyễn Thiệu và Chế Mô. Trải qua nhiều gian nan, Nguyễn Thiệu cuối cùng đã tìm lại được mẹ và em trai sau bao năm xa cách. 3 mẹ con trùng phùng xúc động ôn lại chuyện xưa.

Sau khi cùng cha đi gặp các thân hào nhằm thu phục nhân tâm về dưới trướng Đoan Quận Công, Phạm Dữ quay lại Thuận Hóa để về với Nguyễn Hoàng. Tuy nhiên, ông bất ngờ bị binh đội của Trấn Quốc Công Bùi Tá Hán bắt giữ. Sau khi gặp mặt và tra hỏi Phạm Dữ, Bùi Tá Hán lại quý mến anh và 2 người nói chuyện cởi mở như bạn thân tình.

Mạch truyện trở về thời hiện đại, khi Đoàn Minh Thành đang ở Thủ đô Hà Nội, sau khi lo xong cuộc gặp gỡ cho chị Tư Trà, anh lại đắm mình trong những suy tư về những nhân vật xưa. Dòng suy tưởng hướng về Nguyễn Thiệu và Chế Mô. Nguyễn Thiệu sau khi dựng nhà cho mẹ thì cùng Chế Mô quay ra Ái Tự. 2 người vô tình bị bắt khi trên đường ra Bắc.

Sau khi bị nhóm người lạ mặt chặn ghe và tra xét, không tìm thấy thứ họ cần, nhóm người đưa Nguyễn Thiệu về quần đảo Cù Lao Chàm. Hóa ra pho tượng đá được thờ ở miếu thần hoàng trên đảo bị mất nên ngư dân trên đảo chặn hết ghe thuyền ngang qua để truy tìm. Nửa canh giờ sau, Nguyễn Thiệu mới được giải oan. Dù nhận được sự tiếp đón thịnh tình của dân trên đảo, sáng hôm sau ông vẫn xin phép rời đảo về Yên Việt. Mặt khác, nhờ sự tận tâm và trung thành của thuộc hạ, Đoan Quận Công cũng đã nhanh chóng thu phục được đất Thuận Hóa.

Thời gian này, Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng gặp gỡ các thuộc hạ để lắng nghe tâm tư của họ, từ đó có những kế hoạch mới. Phạm Dữ kể cho Đoan Quận Công nghe tất cả những điều mình ghi nhớ trong chuyển trở lại Quảng Nam. Sau khi nghe những tâm sự của Phạm Dữ, Đoan Quận Công quyết định sẽ vào Quảng Nam để tiếp kiến Trần Quốc Công Bùi Tá Hán. Trên đường về An Trường, Đoan Quận Công ngắm nhìn mảnh đất Thanh Hóa sau 10 năm xa cách, cảm xúc về quê cha đất tổ không át được nỗi lo lắng của ông trước thời thế loạn lạc. Thái Sư Trịnh Kiểm đón tiếp người em vợ không vồ vập nhưng cũng không quá lạnh nhạt. Thái Sư muốn Nguyễn Hoàng ở lại đất Thanh Hóa để bàn việc lớn, nhưng Đoan Quận Công khiêm tốn nói mình tài mọn, chỉ cai quản được vùng Thuận Hóa mà thôi...

Trịnh Kiểm đưa Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng vào yết kiến vua Lê Anh Tông. Có lẽ Thái sư Trịnh Kiểm lúc này chỉ lo lắng cho người kế vị mình chứ không đề phòng họ Nguyễn nữa. Nguyễn Hoàng nghe theo ý nguyện chị gái mình, ở lại An Trường một thời gian rồi mới xin về đất Thuận Hóa. Mỗi lần, Đỗ Chiêu đi đâu xa về, Ngọc Lâm đều đón tiếp ông với bình trà nóng. Đoan Quận Công cũng biết tình cảm của Đỗ Chiêu với thị nữ Ngọc Lâm, nhưng ông không nói gì. Đỗ Chiêu được Đoan Quận Công giao cho đội quân hơn một trăm người, ngày đêm tuần tra vùng biển từ Yên Việt đến Tùng Luật. Trong một đêm dẫn quân đi tuần như thường lệ, Đỗ Chiêu được lệnh về họp gấp. Hóa ra, viên cai tổng tên là Mỹ Lương đang âm mưu tấn công vùng đất Đoan Quận Công cai quản. Ngay trong đêm, Nguyễn Hoàng chia ba cánh quân gấp rút lên đường đón giặc...

Quay trở lại hiện tại, 2 ngày thăm địa danh Trà Bát, Ái Tự để lại cho Thành nhiều cảm xúc. Trong những ngày nghỉ ở chùa Sắc Tứ, Thành có dịp trò chuyện về sự nghiệp của Đoan Quận Công với 1 ông già. Cùng lúc này thì chị Tư Trà về Quế Sơn để gặp người Đại tá viết sử.

Trở lại chiến trường Ái Tử hơn 400 năm trước, Lập Bạo cho triệu các thuộc hạ để bàn kế chiếm Ái Tử. Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng nghe tin quân nhà Mạc đánh Ái Tử khi đang ngồi uống trà cùng với Đỗ Chiêu. Ông cử Nguyễn Thiệu dẫn 1 toán quân đi thám thính còn mình ngồi bàn việc cùng tướng lĩnh. Đây có thể là trận chiến quan trọng nhất kể từ ngày Nguyễn Hoàng vào đất Thuận Hóa.

Lâm vào tình thế ngàn cân treo sợi tóc, cả Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng cùng Đỗ Chiêu đều đau đầu tính kế đối phó với giặc Lập Bạo. Mỹ nhân kế là kế sách khả thi nhất nhưng việc phải hy sinh thị nữ Ngọc Lâm là việc khiến cả 2 cảm thấy đau lòng. Dù vô cùng e sợ, nhưng vì nghĩa lớn, Ngọc Lâm đã gật đầu chấp thuận. Kế sách thành công, Ngọc Lâm nhanh chóng khiến Lập Bạo mê muội, tin chắc rằng Đoan Quận Công có ý kết giao huynh đệ.

Nhờ sự giúp sức của thị nữ Ngọc Lâm, Đoan Quận Công mới dẹp được giặc Lập Bạo. Tuy nhiên, trong lòng ông không nguôi day dứt về việc đã để Ngọc lâm đem thân đi cầu hòa. Cũng chính vì vậy, ông quyết định tác thành cho Ngọc Lâm với 1 tướng quân trẻ tuổi. Ông không dám giữ Ngọc Lâm cho mình vì hiểu rõ mình còn nhiều bổn phận, nhiều ràng buộc.

Nhận lệnh của Đoan Quận Công, Phạm Dữ và Nguyễn Thiệu về Quảng Nam lo giải quyết tranh chấp giữa người Việt và người Chăm. Tuy nhiên, cả 2 không thu được tin tức gì xác thực nên Phạm Dữ quyết định về quê gặp cha, nhờ ông giúp đỡ. Để con trai và Nguyễn Thiệu hiểu rõ sự tình, cha Phạm Dữ đưa họ tới 1 làng Chăm, 1 làng Việt để lắng nghe những uẩn khúc của người dân.

Trịnh Tùng vốn là cháu của Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng. Tuy nhiên, kể từ khi được phong là Thượng Phu Bình An Vương, Trịnh Tùng đã có những suy tính riêng, không còn mấy coi trọng tình thân với người chú ở xứ Thuận Quảng. Chuyến trở về Đông Đô lần này của Nguyễn Hoàng xem ra lành ít, dữ nhiều.

Vốn là cháu của Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng, nhưng kể từ khi được phong làm Thượng Phu Bình An Vương Trịnh Tùng đã có những suy tính riêng, coi người chú của mình như cái gai trong mắt. Giờ đây giữa 2 người là những e dè, thận trọng, dò xét lẫn nhau. Nhận ra sự thay đổi đó của Trịnh Tùng, Đoan Quận Công đã khéo léo tìm kế sách để thoát khỏi cảnh chim lồng, cá chậu.

Dùng mưa lừa Trịnh Tùng, Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng mới có thể chạy về Thuận Quảng tiếp tục xây dựng cơ đồ. Nhiều sử gia cho rằng, đây không phải hành động của bậc chính nhân quân tử. Tuy nhiên, có những tình thế bắt buộc, Nguyễn Hoàng không thể làm khác. Cuộc đời của vị tướng quân này vẫn tồn tại những góc khuất mà hậu thế vẫn đang tìm cách lí giải.

Thành công trong việc dùng mưu kế gạt Trịnh Tùng, Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng đã trốn khỏi Đông Đô về xứ Thuận Quảng. Từ đây, ông tiếp tục công cuộc mở cõi, tự lập ở Phương Nam. Mối thân giao giữa 2 họ Trịnh - Nguyễn cũng từ đây mà rạn nứt. Dẫu vậy, tự xét thấy về lực thì mình chưa thể đối đầu với binh đội của Trịnh Tùng, nên sau khi chạy về Thuận Quảng, Đoan Quận Công cử sứ thần về Đông Đô tạ ơn vua Lê. Ngoài ra, ông còn dùng lời lẽ khiêm nhường để phúc đáp thư của Bình An Vương, hứa hẹn gả con gái là Ngọc Tú cho Trịnh Tráng. Khi mọi chuyện đã được dàn xếp xong xuôi, Đoan Quận Công đã có trong tay một giang sơn riêng.