Nguyên nhân do đâu?
Hoạt động của con người đang gây ra những biến đổi nhanh chóng đối với khí hậu toàn cầu, góp phần làm gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan. Khi nhiên liệu hóa thạch được đốt để sản xuất điện, sưởi ấm và phục vụ giao thông vận tải, khí CO₂ - một loại khí nhà kính có khả năng giữ nhiệt từ bức xạ mặt trời, sẽ phát thải vào khí quyển.
Trong thế kỷ qua, lượng phát thải CO₂, methane và các khí nhà kính khác gia tăng mạnh đã khiến nhiệt độ Trái đất tăng đáng kể. Sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu này đang thúc đẩy các thảm họa khí hậu và tình hình sẽ ngày càng nghiêm trọng nếu chúng ta không hành động. Các chuyên gia cảnh báo, thời gian để cắt giảm mạnh ô nhiễm nhằm tránh thảm họa khí hậu đang dần cạn kiệt.
Bão nhiệt đới ngày càng dữ dội
Khi nhiệt độ toàn cầu tăng, bão trở nên mạnh hơn vì những cơn bão này lấy năng lượng từ đại dương ấm hơn. Tháng 9/2024, bão Helene gây lũ lụt lịch sử tại khu vực Đông Nam nước Mỹ, cướp đi sinh mạng ít nhất 121 người và khiến hàng triệu người mất điện. Trước đó vào mùa hè, bão Beryl - cơn bão cấp 5 sớm nhất từng được ghi nhận đổ bộ Vùng Vịnh, được tiếp sức bởi nhiệt độ nước biển đặc biệt cao.
Các nhà khoa học cảnh báo, khí hậu ấm lên không chỉ khiến bão mạnh hơn mà còn làm tốc độ mạnh lên của bão nhanh hơn.
Cháy rừng lan rộng và kéo dài
Tại khu vực phía Tây nước Mỹ và Canada, cháy rừng vốn là một phần tự nhiên của hệ sinh thái. Tuy nhiên, khi khí hậu ngày càng nóng và khô, các đám cháy trở nên lớn hơn, dữ dội hơn và lan nhanh hơn. Khói từ cháy rừng gây nên ô nhiễm không khí, lan xa hàng nghìn km. Mùa hè năm 2023, khói từ gần 900 vụ cháy rừng tại Canada đã gây cảnh báo chất lượng không khí, ảnh hưởng tới khoảng 70 triệu người ở miền Đông nước Mỹ.
California là một trong những điểm nóng về cháy rừng nghiêm trọng. Điều kiện khô nóng kỷ lục cùng với gió mùa mạnh (gió Diablo ở Bắc California và Santa Ana ở miền Nam) đã khiến các vụ cháy lan rộng với tốc độ chưa từng có.
Năm 2020, cháy rừng tại California đã thiêu rụi diện tích lớn hơn bang Connecticut, trở thành mùa cháy rừng lớn nhất trong lịch sử bang. Vụ cháy Camp Fire năm 2018, được ghi nhận là thảm họa cháy rừng nghiêm trọng và gây chết người nhiều nhất trong lịch sử California, đã thiêu hủy trung bình diện tích tương đương một sân bóng đá chỉ trong ba giây và cướp đi sinh mạng 68 người.
Không chỉ California, các bang Oregon, Washington và Colorado cũng chứng kiến những vụ cháy dữ dội, buộc hàng nghìn người sơ tán, gây thiệt hại lớn về người và tài sản.
Nắng nóng cực đoan gia tăng
Nhiệt độ toàn cầu tăng khiến các đợt nắng nóng khắc nghiệt xảy ra thường xuyên hơn và ảnh hưởng tới nhiều khu vực hơn. Tháng 7 vừa qua, Thung lũng Chết (California) ghi nhận nhiệt độ gần mức cao nhất từng được đo, xấp xỉ 54 độ C. Cũng trong tháng này, nhiệt độ trung bình toàn cầu đạt mức kỷ lục.
Xu hướng không chỉ dừng ở những ngày nóng kỷ lục đơn lẻ mà là sự gia tăng chung của nhiệt độ. Tại bang Texas, thành phố Austin ghi nhận số ngày trên 38 độ C tăng thêm tương đương một tháng trong 50 năm qua, trong khi Houston có thêm một tháng với nhiệt độ trên 35 độ C. Ở California, nhiệt độ trung bình tăng khoảng 1,6 độ C trong vòng một thế kỷ.
Theo tổ chức Union of Concerned Scientists, đến năm 2100, tất cả các khu vực tại Mỹ sẽ phải đối mặt với nhiệt độ cao hơn và các đợt nắng nóng thường xuyên, khắc nghiệt hơn.
Nắng nóng cực đoan làm tăng nhu cầu sử dụng điều hòa, dẫn tới phát thải carbon nhiều hơn và gây áp lực cho hệ thống điện, tiềm ẩn nguy cơ mất điện diện rộng. Ngoài ra, đây còn là mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe, đặc biệt với những nhóm dân cư dễ bị tổn thương.
Hạn hán kéo dài
Nhiệt độ tăng cao làm tăng tốc độ bốc hơi từ các hồ, sông và đất, khiến điều kiện khô hạn trở nên nghiêm trọng hơn. Biến đổi khí hậu đã khiến hạn hán ở Mỹ và nhiều nơi trên thế giới trở nên gay gắt và kéo dài hơn.
Vào mùa hè này, khu vực miền Tây nước Mỹ trải qua một đợt “siêu hạn hán” được đánh giá là tồi tệ nhất trong vòng 1.200 năm qua, dù năm 2023 đã có lượng mưa lớn. Phần lớn khu vực này đang ở trong tình trạng “hạn hán nghiêm trọng” hoặc “cực đoan”.
Nhiệt độ cao gây mưa lớn bất thường
Không khí ấm hơn làm gia tăng quá trình bốc hơi, dẫn tới lượng hơi nước trong khí quyển nhiều hơn, tạo điều kiện cho các cơn bão hút vào và biến thành mưa hoặc tuyết.
Cũng giống như những khu vực khô hạn sẽ càng khô hạn hơn khi nhiệt độ toàn cầu tăng, các khu vực vốn có xu hướng mưa nhiều sẽ càng ẩm ướt hơn.
Tháng 7/2025, tại Texas, các trận mưa lớn đã khiến ít nhất 137 người thiệt mạng, lượng nước đổ xuống lớn hơn dòng chảy trung bình hàng ngày của thác Niagara chỉ trong vài giờ, làm mực nước sông Guadalupe dâng hơn 6 mét.
Dù khó xác định chính xác biến đổi khí hậu là nguyên nhân trực tiếp của một hiện tượng thời tiết cụ thể, các nhà khoa học khẳng định sự nóng lên toàn cầu sẽ khiến những cơn bão như vậy xảy ra thường xuyên hơn.
Mực nước biển dâng gây ngập lụt
Khi Trái đất nóng lên, nước biển cũng ấm hơn và nhiệt độ cao làm tan băng trên đất liền, bao gồm các sông băng và chỏm băng, làm tăng thêm lượng nước cho các đại dương. Hệ quả là mực nước biển trung bình toàn cầu đã tăng khoảng 20 cm trong 150 năm qua.
Bờ biển Đại Tây Dương và vùng Vịnh Mexico của Mỹ là những khu vực có tốc độ mực nước biển dâng cao nhất thế giới. Khi kết hợp với lượng mưa kỷ lục, tình trạng này đã gây ra những đợt ngập lụt nghiêm trọng.
Bão mùa đông dữ dội hơn
Mặc dù biến đổi khí hậu làm nhiệt độ trung bình toàn cầu tăng, điều đó không đồng nghĩa với việc mùa đông biến mất. Nhìn chung, mùa đông đang ấm hơn và ngắn hơn, nhưng những năm gần đây vẫn xuất hiện các trận bão tuyết dữ dội và rét kỷ lục.
Nguyên nhân một phần là do khí quyển ấm hơn giữ hơi nước lâu hơn trong năm. Khi nhiệt độ hạ xuống, lượng hơi nước này rơi xuống dưới dạng tuyết dày hơn.
Bên cạnh đó, việc Bắc Cực đang ấm lên nhanh chóng, có thể làm suy yếu dòng tia (jet stream) và gây rối loạn vòng cực (polar vortex) – hệ thống gió và áp thấp ở gần Bắc Cực vốn có nhiệm vụ giữ không khí lạnh tại đây. Khi vòng cực bị phá vỡ, khối khí lạnh tràn xuống phía Nam, gây ra mùa đông giá lạnh khắc nghiệt.
Năm 2021, các trận bão tuyết kỷ lục đã khiến gần 4,5 triệu hộ gia đình ở Texas mất điện, do hạ tầng điện không đáp ứng nổi nhu cầu sưởi ấm và điều kiện băng giá. Hơn 100 người thiệt mạng và thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 295 tỷ USD.
