Xử phạt vi phạm sau 18 tháng áp dụng kiểm soát khí thải xe máy
Ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết: "Dự thảo mới nhất Quy chuẩn khí thải xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông và lộ trình áp dụng ở Việt Nam đã đề xuất sau 18 tháng thực hiện mới xem xét xử phạt người điều khiển xe máy không đạt chuẩn khí thải. Với một số lượng lớn xe mô tô, xe gắn máy sẽ phải kiểm định khí thải lần đầu tiên tại Hà Nội và TP.HCM khi quyết định lộ trình có hiệu lực thì không thể hoàn thành tất cả số lượng phương tiện như vậy trong thời gian ngắn".
Theo lý giải của Phó cục trưởng Cục Môi trường, với thời gian 18 tháng từ khi bắt đầu thực hiện có thể cơ bản đủ thời gian để người dân đi kiểm định. Đối với các kỳ kiểm định tiếp theo sẽ đảm bảo việc thực hiện giống như kiểm định ô tô. Quá trình xây dựng lộ trình kiểm định khí thải xe máy, Cục Môi trường và Cục Đăng kiểm Việt Nam (Bộ Xây dựng) đã có những trao đổi, lường trước tâm lý của người dân có thể chờ đến sát thời điểm quy định có hiệu lực mới đi kiểm định khí thải. Để tránh xảy ra tình trạng quá tải, Cục Đăng kiểm Việt Nam sẽ cấp phép cho các cơ sở/trạm/trung tâm kiểm định khí thải đảm bảo số lượng, phân bổ hợp lý trên từng địa bàn tỉnh, thành phố.
Ông Lê Hoài Nam cho rằng sẽ phải triển khai các chiến dịch truyền thông sớm, sâu rộng để người dân nắm rõ về lộ trình, quyền lợi và trách nhiệm khi tham gia kiểm định khí thải xe máy. Khuyến khích người dân chủ động kiểm định từ sớm, tránh tình trạng dồn vào những thời điểm cuối cùng.
“Trong giai đoạn đầu triển khai, bên cạnh việc xử lý nghiêm các trường hợp cố tình vi phạm, cũng cần tăng cường công tác kiểm tra, nhắc nhở, tạo điều kiện để người dân làm quen dần với quy định mới. Kết hợp giữa tuyên truyền và xử lý, để đảm bảo mục tiêu môi trường nhưng không gây xáo trộn quá lớn trong đời sống xã hội”, ông Lê Hoài Nam cho hay.
Theo ông Lê Hoài Nam, việc triển khai kiểm định khí thải xe máy tại Hà Nội, TP.HCM được Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất thực hiện từ ngày 1/7/2027 do hai thành phố có mật độ phương tiện tham gia giao thông đường bộ cao nhất cả nước, đang đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí có xu hướng gia tăng.
Các thành phố trực thuộc Trung ương còn lại (Đà Nẵng, Hải Phòng, Huế, Cần Thơ) sẽ triển khai kiểm định khí thải xe máy từ ngày 1/7/2028. Việc giãn thời gian như vậy nhằm giúp các địa phương có thêm thời gian chuẩn bị, học hỏi kinh nghiệm từ 2 đô thị lớn nhất nước.
Các địa phương còn lại trên cả nước dự kiến sẽ bắt đầu triển khai từ ngày 1/7/2030 nhằm tránh gây ra tác động quá lớn đến đời sống người dân và đảm bảo được năng lực tổ chức thực hiện của từng địa phương.
Hỗ trợ người dân, xã hội hóa trong kiểm định khí thải
Ông Nguyễn Tô An, Phó Cục trưởng Cục Đăng kiểm Việt Nam cho biết, việc xây dựng dự thảo Quy chuẩn khí thải xe ô tô, xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông và lộ trình áp dụng là một bước đi chiến lược, thể hiện quyết tâm của Chính phủ trong việc bảo vệ môi trường không khí và sức khỏe cộng đồng.
"Lộ trình áp dụng kiểm định khí thải các phương tiện cần được tính toán kỹ lưỡng, đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tế để tránh gây xáo trộn xã hội, nhất là với người dân đang sử dụng xe máy, loại phương tiện phổ biến tại Việt Nam. Cả nước hiện có hơn 70 triệu mô tô và xe máy đang lưu hành. Ước tính, cả nước cần khoảng 5.000 cơ sở đủ điều kiện kiểm định khí thải xe máy. Đối với ô tô, hơn 300 trung tâm đăng kiểm hiện có thể đáp ứng yêu cầu kiểm định khí thải mới. Việc kiểm định khí thải ô tô đã được thực hiện nhiều năm, nay chỉ cần điều chỉnh giới hạn khí thải theo quy chuẩn mới. Tuy nhiên, với xe máy, cần có bước đi thận trọng, phù hợp với tình hình thực tiễn để đảm bảo tính khả thi. Số lượng xe máy rất lớn và nước ta chưa có cơ sở kiểm định nào cả, mọi thứ bắt đầu từ con số 0. Khi xây dựng lộ trình, lộ trình đó làm sao phải đảm bảo thực hiện được, nếu không sẽ gây xáo trộn xã hội, tác động lớn đến người dân", ông Nguyễn Tô An chia sẻ.
Để hiện thực hóa lộ trình này, Cục Đăng kiểm Việt Nam đã và đang triển khai đồng thời hai hướng chủ đạo: nâng cấp hệ thống hạ tầng kiểm định và tăng cường hỗ trợ người dân qua hướng dẫn kỹ thuật.
Cụ thể, hiện nay, các trạm đăng kiểm hiện có đang được lên kế hoạch đầu tư trang thiết bị đo lường khí thải mới, đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật sẽ được ban hành. Đồng thời, Cục cũng phối hợp với các nhà sản xuất và nhập khẩu xe mô tô, xe gắn máy để xây dựng mạng lưới đại lý, trung tâm bảo dưỡng có chức năng kiểm định khí thải, giúp giảm tải cho các trạm đăng kiểm chính và tạo thuận tiện cho người dân.
Đặc biệt, để tiếp cận đến các khu vực vùng sâu, vùng xa, các trạm kiểm định lưu động cũng sẽ được triển khai, cùng với hệ thống phần mềm trực tuyến hỗ trợ quy trình đăng ký - kiểm định - trả kết quả, đảm bảo minh bạch, nhanh chóng và bảo mật.
Không chỉ tập trung vào hạ tầng, Cục Đăng kiểm Việt Nam cũng chủ động xây dựng tài liệu hướng dẫn kỹ thuật, phổ biến rộng rãi qua website, mạng xã hội và các kênh truyền thông đại chúng. Mục tiêu là giúp người dân hiểu rõ lợi ích kinh tế, sức khỏe và môi trường của việc kiểm tra và bảo dưỡng xe định kỳ. Bên cạnh đó, việc hợp tác với nhà sản xuất xe máy trong việc cung cấp thông tin chính xác, phù hợp với từng dòng xe sẽ giúp người dân dễ tiếp cận hơn với quy trình kỹ thuật - vốn lâu nay vẫn được xem là phức tạp, khó hiểu.
Với xe mô tô, xe gắn máy, các cơ sở kiểm định khí thải trong tương lai sẽ phải đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia do Bộ Xây dựng ban hành. Đồng thời, đội ngũ đăng kiểm viên cần được đào tạo bài bản, hệ thống thiết bị phải đảm bảo độ chính xác và ổn định cao.
“Về pháp lý, chúng ta đã có đầy đủ các quy định. Vấn đề quan trọng hiện nay là huy động được các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư xây dựng hệ thống kiểm định đạt chuẩn, từ đó đảm bảo hiệu quả kiểm soát khí thải trong thực tế. Trước tiên, chúng tôi ưu tiên liên kết với các đại lý chính hãng, garage lớn, đặc biệt là các thành viên của Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM), như hệ thống HEAD của Honda. Đây là mô hình kiểm định – bảo dưỡng kết hợp, vừa tạo sự tiện lợi cho người dân, vừa đảm bảo uy tín kỹ thuật và chất lượng dịch vụ”, Phó Cục trưởng Cục Đăng kiểm Việt Nam cho hay.
Mô hình triển khai ưu tiên kết hợp với các trung tâm bảo dưỡng, sửa chữa xe máy lớn, uy tín, đặc biệt các cơ sở này đã có sẵn mặt bằng, nhân lực kỹ thuật và uy tín, với mục tiêu vừa kiểm tra, vừa kết hợp tư vấn, bảo dưỡng, sửa chữa tại chỗ cho người dân, tạo sự thuận tiện tối đa.
Giai đoạn 2 (2-3 năm tiếp theo), sẽ tiếp tục mở rộng các cơ sở kiểm định khí thải đạt chuẩn, bao gồm cả các cửa hàng sửa chữa nhỏ nếu đáp ứng được yêu cầu theo quy định. Dự kiến tiếp tục mở rộng mạng lưới đến các quận ngoại thành và các thành phố trực thuộc Trung ương. Triển khai các trạm kiểm định lưu động đến các khu vực có nhu cầu, như các khu công nghiệp, các khu vực xa trung tâm. Về lâu về dài, tiếp tục hoàn thiện hệ thống, khuyến khích doanh nghiệp tư nhân có mong muốn tham gia dịch vụ kiểm định khí thải xe mô tô, xe gắn máy để phát triển thêm các cơ sở kiểm định, đảm bảo sự tiện lợi cho người dân.
Với những lộ trình cụ thể này, ông Nguyễn Tô An cho rằng, việc triển khai theo từng bước không chỉ đảm bảo khả năng kiểm soát chất lượng mà còn giúp người dân dễ tiếp cận, dễ tuân thủ, từ đó tạo nền tảng cho một cuộc cách mạng kiểm soát khí thải giao thông hiệu quả và bền vững.
Khuyến khích sự đồng hành của doanh nghiệp
Trong bối cảnh chuyển đổi xanh đang trở thành chiến lược quốc gia, việc giảm phát thải từ giao thông không chỉ là một mục tiêu môi trường, mà còn là phép thử về chính sách công. Bên cạnh chính sách pháp lý, hạ tầng đồng bộ, thì rất cần các cơ chế để thúc đẩy doanh nghiệp đồng hành cùng người dân trong nỗ lực giảm phát thải khí thải giao thông.
Theo Phó Cục trưởng Cục Đăng kiểm Việt Nam, để hiện thực hóa mục tiêu này, Việt Nam cần xây dựng một hệ thống chính sách đồng bộ, ba trụ cột, với nhà nước là người kiến tạo, doanh nghiệp là động lực và người dân là trung tâm. Trụ cột đầu tiên là các chính sách ưu đãi và khuyến khích mạnh mẽ, nhằm tạo lực đẩy cho quá trình chuyển đổi phương tiện. Cụ thể, Nhà nước có thể thiết kế gói tín dụng xanh với lãi suất thấp cho các doanh nghiệp vận tải, taxi đầu tư đổi mới đội xe theo hướng thân thiện môi trường. Đồng thời, áp dụng ưu đãi thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt và lệ phí trước bạ cho các phương tiện đạt chuẩn khí thải cao hoặc xe điện để giảm chi phí đầu vào cho cả doanh nghiệp và người dân.
Trụ cột thứ hai là chính sách hỗ trợ chuyển đổi công bằng, đặc biệt đối với người dân thu nhập thấp và doanh nghiệp nhỏ. Phó Cục trưởng Cục Đăng kiểm Việt Nam đề xuất, thành lập “Quỹ Chuyển đổi Giao thông Xanh” từ ngân sách nhà nước, nguồn phí môi trường và tài trợ quốc tế. Quỹ này sẽ trực tiếp hỗ trợ tài chính khi người dân thay thế phương tiện cũ không đạt chuẩn, đồng thời khuyến khích các doanh nghiệp trong nước nghiên cứu, sản xuất công nghệ giảm phát thải như bộ xử lý khí thải và thiết bị tiết kiệm nhiên liệu.
Trụ cột thứ ba là thiết lập cơ chế chế tài đủ mạnh, song hành với ưu đãi. Việc áp dụng lộ trình tiêu chuẩn khí thải bắt buộc cần được tiến hành một cách khoa học, công bằng và có giám sát. Ngoài ra, có thể áp dụng cơ chế phí ô nhiễm dựa trên mức độ phát thải thực tế của phương tiện, phương tiện càng cũ, phát thải càng cao thì chi phí lưu hành càng lớn. Điều này vừa tạo sức ép chuyển đổi, vừa đảm bảo tính công bằng và phản ánh đúng “giá thực” của ô nhiễm.
“Tăng ưu đãi, hỗ trợ đúng chỗ, kiểm soát công bằng và minh bạch, đó là cách để chuyển đổi xanh không chỉ là khẩu hiệu, mà trở thành thực tiễn có sức sống lâu dài", ông Nguyễn Tô An nhấn mạnh.
