54 năm trước, hệ thống tên lửa phòng không 2K12 Kub của Liên Xô chính thức được đưa vào sử dụng. Nó trở nên nổi tiếng trong Chiến tranh Ả Rập-Israel năm 1973. Sau đó, nó trở thành một trong những hệ thống chiến đấu của Liên Xô nổi tiếng nhất trên thế giới, đồng thời đóng một vai trò quan trọng trong nhiều cuộc xung đột vũ trang.
Hiệu quả chiến đấu cao và độ chính xác chưa từng có của hệ thống phòng không 2K12 Kub vào thời điểm này khiến lực lượng không quân của nhiều nước phải thay đổi chiến thuật.
Hệ thống tên lửa phòng không 2K12 Kub của Liên Xô. (Ảnh: Vitalykuzmin.net)
Tháng 10/1973, trong 3 ngày đầu tiên của cuộc chiến với Israel, phòng không Syria đã bắn hạ 50 máy bay chiến đấu. Các lãnh đạo của Tel Aviv rất bối rối. Chỉ 6 năm trước, máy bay của Israel thống trị trên không, giáng nhiều đòn chí mạng vào lực lượng liên quân Ả Rập.
Tuy nhiên, giờ đây những chiếc tiêm kích F-4 Phantom của Mỹ đã lần lượt không trở về sau các nhiệm vụ. Một số phi công F-4 của Israel báo cáo rằng, họ đã bị bắn hạ bởi một tên lửa bắn từ mặt đất.
Ngày 12/10, Tư lệnh Không quân Israel, Tướng Peled báo cáo với Bộ trưởng Quốc phòng nước này rằng, lực lượng của ông còn lại 50 chiếc trong số 99 chiếc F-4 Phantom. Đến cuối cuộc chiến, số F-4 Phantom bị các xạ thủ phòng không Syria bắn hạ đã lên tới 64 chiếc. Lực lượng phòng không Syria chỉ sử dụng 95 tên lửa tấn công mặt đất.
Bí quyết thành công của người Syria đến từ vũ khí Liên Xô, hệ thống phòng không 2K12 Kub. Nó là phiên bản xuất khẩu của hệ thống phòng không Liên Xô, được đặt tên là “Kvadrat”.
Theo đó, để đối phó với việc cung cấp máy bay chiến đấu siêu thanh của Mỹ cho Israel, Liên Xô đã cung cấp cho liên quân Ả Rập những phương tiện phòng không mới nhất để tiêu diệt chúng. Những biến thể tên lửa Kvadrat có thiết kế đơn giản hơn nguyên mẫu Kub. Chúng cũng thiếu một số tính năng, nhưng có đủ sức mạnh để bảo vệ bầu trời Syria.
Đối với các phi công Israel, hệ thống phòng không mới là một “bất ngờ khó chịu”. Các biện pháp đối phó điện tử đến từ Mỹ trên F-4 Phantoms không có tác dụng đối với tên lửa phòng không Liên Xô. Bởi vì chúng được thiết kế chủ yếu chống lại các hệ thống phòng không S-75 và S-125 hoạt động ở các tần số khác.
Nhưng ngay cả khi Tel Aviv biết được bước sóng mà tên lửa Kvadrat được dẫn đường, cũng không giúp ích được gì nhiều. Hệ thống phòng không 2K12 Kub sử dụng tên lửa 3M9 có khả năng chống nhiễu và có thể dẫn đường bán chủ động. Đầu tên lửa 3M9 bắt lấy mục tiêu ngay sau khi phóng và khóa chặt mục tiêu. Đồng thời động cơ phản lực cho phép tên lửa nhanh chóng bắt kịp mục tiêu, với khả năng cơ động mạnh.
Tên lửa phòng không 2K12 Kub của Syria bắn hạ 64 chiếc F-4 Phantom của Israel.
Việc chế tạo 3M9 không hề dễ dàng đối với các kĩ sư Văn phòng thiết kế Vympel của Liên Xô. Việc thử nghiệm và cải tiến thiết kế đã diễn ra liên tục trong 7 năm. Cuối cùng dòng tên lửa nhanh, cơ động và rất chính xác đã ra đời. Hệ thống Kvadrat thường bắn hạ mục tiêu bằng một đòn đánh trực diện, điều rất hiếm đối với các hệ thống phòng không thời bấy giờ.
Ngoài ra, hệ thống này còn có khả năng nhận dữ liệu về các mục tiêu không phải từ một radar, mà từ nhiều đơn vị radar hoạt động ở các phạm vi khác nhau. Ngày nay các hệ thống phòng không S-400 "Triumph" của Nga mới có thể hoạt động với cơ chế hiện đại này. Tuy nhiên, nền tảng công nghệ trên đã ra đời từ nửa thế kỷ trước.
Trong thiết kế của hệ thống Kvadrat, chiếc xe chỉ huy của khu phức hợp trong tư thế chiến đấu có bề ngoài khá bất thường. Xe được thiết kế nhỏ gọn, đặt 2 radar làm nhiệm vụ phát hiện và dẫn đường. Trong quá trình di chuyển, ăng-ten của chúng được gấp lại, hạ giá đỡ vào thùng xe. Khi chuẩn bị sẵn sàng chiến đấu, hệ thống tên lửa Liên Xô “nở ra như một bông hoa thép”.
Trong cuộc chiến ở Trung Đông, với tổn thất nặng nề, các phi công Israel đã cố gắng phát triển các chiến thuật để chống lại hệ thống Kvadrat. Nhưng vào thời điểm đó, Liên Xô đã thử nghiệm hệ thống phòng không thế hệ tiếp theo là Buk.
Hệ thống Kub sau đó đã tham gia vào nhiều cuộc xung đột vũ trang ở châu Phi, Trung Đông và thậm chí ở châu Âu. Năm 1995, hệ thống Kvadrat của Serbia bắn rơi một tiêm kích F-16. 4 năm sau, hệ thống phòng không Nam Tư đã tiêu diệt một số máy bay NATO theo cách tương tự.
Hiện nay, hệ thống tên lửa phòng không 2K12 Kub do Liên Xô chế tạo vẫn tham chiến ở Libya, Syria và Yemen.
