Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Nam Phi là một quốc gia bất hảo do chính sách phân biệt chủng tộc mà Đảng Quốc gia cực hữu theo đuổi từ năm 1948 đến năm 1994.
Nhiều biện pháp trừng phạt khác nhau của cộng đồng quốc tế đã áp dụng đối với quốc gia này. Đỉnh điểm là Liên Xô và Mỹ đã thực hiện các lệnh cấm vận vào cuối những năm 1980, nhằm vào quốc gia châu Phi này.
Bất chấp áp lực trừng phạt kéo dài gần 1/4 thế kỷ, Nam Phi vẫn phát triển tổ hợp công nghiệp - quân sự mạnh mẽ. Điều này cho phép quốc gia này chế tạo được bom nguyên tử và phát triển các phương tiện vận chuyển vũ khí hạt nhân.
Máy bay tấn công đa năng Blackburn Buccaneer mang vũ khí hạt nhân của Không quân Nam Phi.
Vũ khí hạt nhân xuất hiện
Nam Phi ban đầu tập trung vào phát triển năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình. Trên thực tế, chương trình hạt nhân đã bắt đầu vào năm 1948, khi Tập đoàn Năng lượng Nguyên tử Nam Phi được thành lập.
Cho đến cuối những năm 1960, chương trình phát triển theo một kịch bản hòa bình. Cho đến thời điểm đó, quốc gia này đã hợp tác chặt chẽ với Hoa Kỳ trong khuôn khổ chương trình Nguyên tử vì Hòa bình. Năm 1965, lò phản ứng hạt nhân SAFARI-1 được chuyển giao cho nước này phục vụ cho mục đích nghiên cứu.
Việc chú ý đến tiềm năng quân sự của nghiên cứu hạt nhân ở Nam Phi đã thúc đẩy nhiều cuộc xung đột và chiến tranh biên giới, mà đất nước này đã bị lôi kéo vào năm 1966. Trong đó có Chiến tranh Biên giới Nam Phi (hay Chiến tranh giành độc lập Namibia) kéo dài 23 năm, từ năm 1966-1989. Trong cuộc xung đột, quân đội Nam Phi không chỉ đối mặt với quân nổi dậy, mà còn cả các lực lượng được huấn luyện bài bản do Liên Xô hỗ trợ.
Các lực lượng vũ trang Nam Phi đã quyết định phát triển vũ khí hạt nhân, sử dụng trong điều kiện hạn chế của cuộc xung đột. Để làm được điều đó, quốc gia này phải có tất cả 4 thành phần cần thiết: nguyên liệu thô, khả năng làm giàu các vật liệu chiết xuất thành trạng thái vũ khí, nhân viên được đào tạo và huấn luyện, và khả năng sản xuất hoặc mua các thành phần cho vũ khí hạt nhân.
Giải pháp dễ dàng nhất là vấn đề nguyên liệu. Bởi vì Nam Phi là nằm trong số 10 quốc gia hàng đầu về trữ lượng uranium. Theo ước tính, nguồn uranium tự nhiên ở Nam Phi chiếm khoảng 6-8% tổng trữ lượng của thế giới.
Trở lại thời điểm kết thúc Thế chiến II, Nam Phi trở thành nơi cung cấp nguyên liệu thô cho các chương trình hạt nhân của Washington và London. Vào thời điểm đó, khoảng 40.000 tấn uranium oxit đã được cung cấp riêng cho Hoa Kỳ.
Để đổi lấy việc cung cấp uranium cho Washington, các chuyên gia và nhà khoa học từ Nam Phi đã được trao cơ hội làm việc tại các cơ sở hạt nhân hiện đại của Mỹ. Tổng cộng có hơn 90 chuyên gia từ một quốc gia châu Phi này đã làm việc tại Mỹ.
Điều này đã giúp Nam Phi, vào những năm 1970, bắt đầu chế tạo vũ khí hạt nhân của riêng mình. Việc chấm dứt hoàn toàn hợp tác với Hoa Kỳ trong lĩnh vực hạt nhân vào năm 1976 không còn bất kì gây trở ngại nào cho việc thực hiện chương trình hạt nhân của Nam Phi.
Ngoài ra, nước này đã tìm được các đối tác mới là Israel và Pakistan, tích cực phát triển vũ khí hạt nhân và các phương tiện chiến đấu.
Nam Phi có những vũ khí hạt nhân nào?
Các loại vũ khí hạt nhân được phát triển ở Nam Phi còn khá thô sơ và thuộc về các mô hình của thế hệ vũ khí hạt nhân đầu tiên. Các kỹ sư Nam Phi đã thực hiện một hệ thống đại bác đặc biệt. Phương pháp kích nổ của nó chỉ áp dụng cho đạn uranium.
Vụ thử bom hạt nhân 23 ktiloton ở Nevada (Mỹ) năm 1954.
Một ví dụ điển hình về sơ đồ đại bác này là quả bom khét tiếng American Kid, được thả xuống Hiroshima vào cuối Thế chiến thứ hai. Sức mạnh của những quả bom này được giới hạn ở hàng chục kiloton. Tuy nhiên, các chuyên gia tin rằng, sức mạnh của các hạt nhân Nam Phi không vượt quá 6-20 kiloton.
Theo đó có tổng cộng 6 quả bom hạt nhân được lắp ráp tại Nam Phi, bao gồm cả điện tích thử nghiệm đầu tiên. Mẫu đầu tiên có tên mã là "Hobo", được lắp ráp vào năm 1982, sau đó thiết bị được đổi tên thành "Cabot". Sức mạnh của điện tích thử nghiệm là 6 kiloton. 5 mẫu nối tiếp được tạo ra sau đó lên đến 20 kiloton. Ngoài ra, một số loại bom, đạn hạt nhân khác vẫn chưa hoàn thành cho đến khi chương trình hạt nhân bị loại bỏ.
Phương tiện vận chuyển vũ khí hạt nhân
Trên thực tế, khi nghiên cứu các phương tiện vận chuyển vũ khí hạt nhân, Nam Phi chỉ dựa vào phương thức hàng không đơn giản nhất. Đồng thời, họ cố gắng tạo ra các thiết bị hạt nhân ở trong nước, với mục tiêu sử dụng nhiều phương thức vận chuyển khác nhau, bao gồm cả tên lửa đạn đạo tầm trung.
Đối với phương tiện mang vũ khí hạt nhân, máy bay tấn công hai chỗ ngồi Blackburn Buccaneer của Anh đã được xem xét. Không quân Nam Phi bắt đầu nhận các máy bay này vào năm 1965, bất chấp việc 1 năm trước đó Anh đã áp đặt lệnh cấm vận vũ khí đối với nước này.
Máy bay tấn công đa năng Blackburn Buccaneer S2B.
Bộ Quốc phòng Nam Phi đã đặt mua 16 máy bay Buccaneer S50 trên mặt đất từ London. Các máy bay tấn công đa năng này sau đó được điều chỉnh, để sử dụng trong điều kiện khí hậu nóng. Ngoài ra chúng còn nhận được một cặp động cơ phụ Bristol Siddeley BS.605 và không có cánh gấp.
Các máy bay sau đó được thiết để mang vũ khí hạt nhân và tham gia vào các cuộc tấn công ở Angola. Vì lý do này, Anh sau đó đã hủy bỏ việc cung cấp thêm 14 máy bay chiến đấu tương tự cho Nam Phi.
Ngoài ra, trên cơ sở tên lửa dẫn đường H-2, Nam Phi đã phát triển bom dẫn đường Raptor I, có tầm bắn lên tới 60 km. Cũng trên cơ sở của Raptor I, một loại đạn có đầu đạn hạt nhân đã được tạo ra, được gọi là Hamerkop (đầu búa). Loại đạn này cho phép trang bị trên máy bay Blackburn Buccaneer.
Sau đó, vào những năm 1990, một quả bom lượn có điều khiển là Denel Raptor II đã được Nam Phi chế tạo ra, được xuất khẩu sang Algeria và Pakistan. Các nguồn tin cũng cho biết, các chuyên gia Nam Phi có thể đã giúp Pakistan tạo ra tên lửa hành trình Ra'ad trang bị đầu đạn hạt nhân.
Ngoài ra, các kỹ sư Nam Phi đã làm việc chặt chẽ với Israel. Vì vậy, hai bên đã lên kế hoạch sử dụng các phương tiện phóng là RSA-3 và RSA-4. Tên lửa Shavit của Israel sau đó cũng được chế tạo, như một phần của chương trình không gian của Nam Phi.
Từ bỏ vũ khí hạt nhân
Năm 1989, quyết định từ bỏ vũ khí hạt nhân được Nam Phi đưa ra, ngay trước khi chính sách phân biệt chủng tộc bị bãi bỏ và Nelson Mandela lên nắm quyền. Tất cả 6 quả bom và đạn được thu được trong giai đoạn lắp ráp và đã được xử lý.
Năm 1991, nước này ký Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân. Ngày 19/8/1994, phái bộ Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đã hoàn thành công việc xác nhận việc tiêu hủy tất cả vũ khí hạt nhân tại đất nước này, đồng thời bày tỏ sự hài lòng với việc chuyển đổi chương trình hạt nhân của Nam Phi sang mục đích hòa bình.
Bom Raptor I chứa vũ khí hạt nhân của Nam Phi.
Ngoài ra, quyết định từ bỏ vũ khí hạt nhân được đưa ra có lấy ý kiến của giới quân sự đất nước.Theo đó họ cho thấy sự cần thiết về nhu cầu sử dụng các loại vũ khí này. Sự kết thúc trên thực tế của cuộc chiến tranh biên giới Nam Phi kéo dài 23 năm cũng đóng vai trò quan trọng trong quyết định này.
Các Hiệp định New York được ký năm 1988 quy định việc rút quân đội Nam Phi và Cuba khỏi Angola và trao độc lập cho Namibia. Nhu cầu sở hữu vũ khí hạt nhân của quân đội đã hoàn toàn bị loại bỏ.
Việc tự nguyện từ bỏ vũ khí hạt nhân tạo thuận lợi cho quá trình khôi phục ổn định trong khu vực, cũng như giúp cải thiện quan hệ của Nam Phi với cộng đồng quốc tế.
